जेवल्यानंतर तुम्हाला लगेच शौचास जावेसे वाटते का? मग तुम्हाला असू शकतो ‘हा’ त्रास, तज्ज्ञ सांगतात…

नोएडा एक्स्टेंशन येथील यथार्थ सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटलमधील अंतर्गत औषध विभागातील वरिष्ठ सल्लागार डॉ. निशांत सिंग यांच्या मते, जेवण झाल्यावर लगेच शौचास जावेसे वाटणे ही भावना बहुतेक वेळा गॅस्ट्रोकॉलिक रिफ्लेक्समुळे उद्भवते.

ही शरीराची एक नैसर्गिक प्रतिक्रिया आहे, ज्यामध्ये पोट मोठ्या आतड्याला (कोलन) नवीन अन्नासाठी जागा तयार करण्याचा संकेत देते. पण, जर हे वारंवार होत असेल किंवा रोजच्या आयुष्यात अडथळा आणत असेल, तर त्यामागे दुसरे कारण असू शकते.

असं का होतं? (Why you feel the need to poop after every meal?)

तणाव आणि चिंता: “आपल्या पचनात पोट आणि मेंदू यांचं नातं मोठी भूमिका बजावतं, त्यामुळे काही लोकांना तणावाच्या काळात अचानक शौचास जावंसं वाटू शकतं,” असं डॉ. सिंग सांगतात.

गॅस्ट्रोकॉलिक रिफ्लेक्स: हा एक सामान्य प्रतिसाद आहे जो जेवल्यानंतर, विशेषतः जास्त प्रमाणात किंवा तेलकट अन्न खाल्ल्यानंतर शौचाच्या क्रियेला उत्तेजित करतो.

अन्न सहन न होणे: काही अन्नपदार्थ जसे की दूध, ग्लूटेन किंवा तिखट पदार्थ पचनतंत्राला त्रास देऊ शकतात. फायबर पचनासाठी उपयुक्त असलं तरी खूप जास्त प्रमाणात घेतल्यास शौचाची क्रिया वेगाने होते. “काही लोकांना बदललेल्या आहारामुळेही त्रास होऊ शकतो,” असं डॉ. सिंग सांगतात.

कॅफीन आणि साखरेचे सेवन: हे दोन्ही नैसर्गिक रेचकासारखं काम करतात आणि शौचाची क्रिया सुरू करू शकतात.

कोणाला जास्त त्रास होतो?

डॉ. सिंग सांगतात की, ज्यांची पचनसंस्था नाजूक आहे, ज्यांना खूप तणाव आणि चिंता असते, ज्यांना इरिटेबल बाऊल सिंड्रोम (IBS) सारखे आतड्यांचे त्रास आहेत आणि जे लोक नाईट शिफ्टमध्ये काम करतात, त्यांना हा त्रास जास्त होऊ शकतो. यासोबतच जे लोक जास्त फायबरयुक्त आहार घेतात किंवा खूप कॅफिन घेतात, त्यांनाही हा प्रकार वारंवार जाणवू शकतो.

हे चिंता करण्याचं कारण आहे का?

जेवणानंतर अधूनमधून शौचाला जाणं हे सामान्य असतं आणि काळजीचं कारण नसतं. पण, डॉ. सिंग यांचं म्हणणं आहे की, जर तुम्हाला खालील लक्षणं दिसत असतील तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या:

• सतत अतिसार
• पोटदुखी
• वजन कमी होणं (कारण न कळता)
• मलामध्ये रक्त असणं

ही लक्षणे अधिक गंभीर पचन समस्या दर्शवू शकतात, ज्यासाठी वैद्यकीय तपासणी आवश्यक आहे.

यावर नियंत्रण कसे ठेवावे?

संतुलित आहार घ्या: हलके प्रोटीन, निरोगी फॅट्स आणि मध्यम प्रमाणातील फायबर यांचा समावेश करा.

FODMAP आहार: “FODMAP डाएट फॉलो केल्याने पचनातील त्रास कमी होऊन शौचाची क्रिया नियंत्रित होऊ शकते,” असं डॉ. सिंग सुचवतात.

उत्साही अन्न ओळखा: अन्नाची डायरी ठेवण्यामुळे तुमचं शरीर कोणत्या अन्नामुळे प्रतिक्रिया देतं हे ओळखता येईल.

ट्रिगर फूड्स ओळखा: फूड डायरी ठेवल्याने आहारातील ट्रिगर (तुमचं शरीर कोणत्या अन्नामुळे प्रतिक्रिया देतं) हे ओळखता येईल.

तणाव नियंत्रित करा: तुमच्या दैनंदिन जीवनात मनःशांती, खोल श्वास घेणं किंवा हलके व्यायाम समाविष्ट करा.

कॅफीन आणि साखरेचं सेवन कमी करा: कॉफी, चहा आणि प्रक्रिया केलेले अन्न (प्रोसेस्ड फूड) कमी केल्याने पचन सुधारू शकतं.

हायड्रेटेड राहा: योग्य प्रमाणात पाणी पिणं आणि जेवणाच्या वेळेस जास्त द्रव पदार्थ टाळणं हे महत्त्वाचं आहे.

प्रोबायोटिक्स: तुमच्या आहारात दही, केफिर किंवा आंबवलेले पदार्थ (fermented foods) समाविष्ट केल्याने आतड्यांचे आरोग्य सुधारते.

तुमच्या शरीराचे ऐकणे खूप महत्त्वाचे आहे. हे एक नैसर्गिक चक्र असू शकतं, पण कायमचा त्रास असेल तर तो डॉक्टरांशी बोलून पाहा.