रेल्वे प्रवाशांना पुरविल्या जाणाऱ्या ब्लँकेटच्या स्वच्छतेच्या मानकांबाबत काँग्रेस खासदार कुलदीप इंदोरा यांनी प्रश्न उपस्थित केला होता. इंदोरा म्हणाले की, “रेल्वे प्रवासादरम्यान विशेषत: बेडिंग सेवांसाठी पैसे दिले जात असताना चादर-बेडशीट महिन्यातून एकदाच धुणे हे प्रवाशांच्या अपेक्षा असलेल्या मूलभूत स्वच्छता मानकांची पूर्तता करते का?”
इंदोरा यांच्या प्रश्नाचे उत्तर देताना केंद्रीय रेल्वे मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी लेखी प्रतिक्रियेत माहिती दिली की, “भारतीय रेल्वे वापरत असलेल्या लोकरीच्या चादर महिन्यातून एकदा धुतल्या जातात. भारतीय रेल्वेमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या चादर हलक्या आहेत, धुण्यास सोप्या आहेत आणि एकूणच आरामदायी प्रवास अनुभवासाठी प्रवाशांना दिल्या जातात. रेल्वेकडून दिल्या जाणाऱ्या बेडरोल किटमध्ये प्रवाशांना चादर म्हणून वापरण्यासाठी अतिरिक्त बेडशीट दिले जाते.
वैष्णव यांनी प्रवाशांना पुरविल्या जाणाऱ्या तागाचे (लिनन) कपडे स्वच्छ आणि उच्च दर्जाचे असल्याची खात्री करण्यासाठी केलेल्या विविध उपाययोजनांचा उल्लेख केला. यामध्ये खरेदी प्रक्रियेतील सुधारणा, मशिनीकृत लॉन्ड्रीचा वापर आणि गुणवत्ता तपासण्यासाठी व्हाईट-मीटरने वॉशिंग क्रियाकलापांचे निरीक्षण समाविष्ट आहे. या पद्धती लागू करून प्रवाशांच्या आराम आणि सुरक्षिततेत वाढ करण्याचे रेल्वेचे उद्दिष्ट आहे. हे उपाय कसे कार्य करतात हे समजून घेण्यासाठी सार्वजनिक आरोग्य विचारवंत डॉ. जगदीश हिरेमठ यांनी सार्वजनिक वाहतुकीमध्ये ब्लँकेट आणि लिननसाठी मानक स्वच्छता पद्धती याबाबत सविस्तर द इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती दिली.
सार्वजनिक वाहतुकीमध्ये ब्लँकेट आणि लिननसाठी मानक स्वच्छता पद्धती कशी राखली जाते?
डॉ. हिरेमठ सांगतात की, “जगभरातील सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेमध्ये वापरले जाणारे ब्लँकेट आणि लिनन धुण्यासाठी मानक स्वच्छता पद्धतींमध्ये प्रवाशांचे आरोग्य आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी ते वारंवार धुणे, निर्जंतुकीकरण करणे आणि गुणवत्ता तपासणी करणे यांचा समावेश होतो. “उदाहरणार्थ, एअरलाइन्स प्रत्येक प्रवासानंतर सामान्यत: ब्लँकेट आणि उशाचे कव्हर धुतात किंवा स्वच्छता सुनिश्चित करण्यासाठी एकदाच वापरता येईल अशा वस्तू देतात. युरोप आणि युनायटेड स्टेट्समधील लांब पल्ल्याच्या गाड्यांमध्ये, प्रवाशांच्या उलाढालीवर अवलंबून, प्रत्येक वापरानंतर लिननचे बेडशिट बदलले जातात किंवा धुतले जातात.”
डॉ. हिरेमठ नमूद करतात, “विशेषत: भारतातील उच्च प्रवासी घनता आणि हवामान परिस्थिती लक्षात घेता, भारतीय रेल्वेने आपल्या लिननच्या स्वच्छतेच्या पद्धती सुधारण्यात प्रगती केली असताना, लोकरीचे ब्लँकेट धुण्याची वारंवारतादेखील जागतिक मानकांनुसार सुधारली जाऊ शकते.”
स्वच्छता राखण्यासाठी महिन्यातून एकदा ब्लँकेट धुणे किती प्रभावी आहे? (How effective is washing blankets once a month in maintaining hygiene?)
डॉ. हिरेमठ म्हणतात, “विशेषतः भारतीय रेल्वेसारख्या उच्च रहदारीच्या वातावरणात महिन्यातून एकदा ब्लँकेट धुणे योग्य स्वच्छता राखण्यासाठी पुरेसे आहे. कापड स्वच्छतेवरील संशोधन, जसे की पर्यावरणीय आरोग्यामध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासातून असे सूचित होते की, ब्लँकेटसारख्या वारंवार धुतल्या जाणाऱ्या वस्तूंमध्ये बॅक्टेरिया, बुरशी आणि ॲलर्जी निर्माण होऊ शकतात, जे दीर्घकाळ वापरल्यानंतरही टिकून राहू शकतात.”
महिन्याला चादर, बेडशिट धुण्याचा प्रभाव (Effectiveness of monthly washing)
डॉ. हिरेमठ सांगतात, “कपडे धुतल्यामुळे धूळ आणि रोगजनक काही प्रमाणात काढून टाकले जातात, पण वारंवार धुण्यामुळे सूक्ष्मजीव जमा होण्याचा धोका वाढतो. प्रवाशांच्या शरीरातील तेल, घाम आणि मृत त्वचेच्या पेशी जीवाणू आणि धुळीचे कण हे रोगजनकांच्या वाढीसाठी एक आदर्श प्रजननांचे वातावरण तयार करतात.
“थंड हवामानात ब्लँकेट आर्द्रतेपासून ओलावा टिकवून ठेवतात. जर ते नियमितपणे धुतले नाहीत तर सूक्ष्मजीवांची वाढ होते,” असेही ते सांगतात.
तज्ज्ञांनी नमूद केल्यानुसार संभाव्य आरोग्य धोके:
ॲलर्जिक प्रतिक्रिया : क्वचित धुतलेल्या ब्लँकेटमध्ये धुळीचे कण आणि residual allergens श्वसनाच्या समस्या किंवा त्वचेला त्रास देऊ शकतात.
संक्रमण : विशेषत: कमकुवत रोगप्रतिकारक प्रणाली असलेल्या असुरक्षित प्रवाशांसाठी ब्लँकेट्स हे संक्रमणासाठी कारणीभूत ठरू शकता.
दुर्गंधी आणि अस्वस्थता : न धुतलेल्या लिननमुळे दुर्गंध येऊ शकतो, ज्यामुळे प्रवाशांना अस्वस्थता जाणवू शकते.
“हे धोके कमी करण्यासाठी ब्लँकेट धुण्याची वारंवारता वाढवा आणि औद्योगिक दर्जाचे जंतुनाशक आणि डिटर्जंट वापरणे आवश्यक आहे याची खात्री करा,” अशी डॉ. हिरेमठ शिफारस करतात.
हेही वाचा – तुम्ही सोडायुक्त पेय पिता तेव्हा तुमच्या शरीरावर काय परिणाम होतो? तज्ज्ञांकडून घ्या जाणून
लिननची गुणवत्ता सुनिश्चित करण्यासाठी मशीनमध्ये कपडे धुणे आणि व्हिटो-मीटर कोणती भूमिका बजावतात? (What role do mechanised laundries and whito-meters play in ensuring linen quality?)
भारतीय रेल्वेसारख्या मोठ्या प्रमाणावरील कामकाजात लिननची गुणवत्ता आणि स्वच्छता राखण्यासाठी मशीनमध्ये कपडे धुणे आणि व्हाईट-मीटर वापरणे महत्त्वपूर्ण आहेत, याबाबत डॉ. हिरेमठ सहमत आहेत.
मशीनमध्ये कपडे धुणे
या लॉन्ड्रीमध्ये औद्योगिक दर्जाचे वॉशिंग मशीन, उच्च-कार्यक्षमतेचे डिटर्जंट आणि मोठ्या प्रमाणात लिननचे कापड कार्यक्षमतेने स्वच्छ करण्यासाठी प्रोग्राम पर्याय वापरतात. टेक्स्टाईल रिसर्च जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या संशोधनाद्वारे पुष्टी केल्याप्रमाणे स्टीम निर्जंतुकीकरण आणि उच्च-तापमान वॉश रोगजनकांचे निर्मूलन सुनिश्चित करतात.
मशीनमध्ये कपडे धुतल्याने थेट हाताळणी कमी करतात, जे कपडे धुताना ते दूषित होण्याचे धोके कमी करतात.
व्हाइटो-मीटर
व्हाइटो-मीटर हे धुतलेल्या लिननचे पांढरेपणा आणि स्वच्छतेचे मोजमाप करते, स्वच्छता मानकांचे मूल्यांकन करण्यासाठी एक परिमाणयोग्य मेट्रिक प्रदान करते. हे गुणवत्तेत सातत्य सुनिश्चित करते आणि लिनन बदलण्याची आवश्यकता असते हे ओळखण्यात मदत करते.
व्हाईट-मीटरद्वारे नियमित निरीक्षण केल्याने हे सुनिश्चित होते की, जुने लिननचे कपडेदेखील स्वच्छता आणि सौंदर्याची मानके पूर्ण करतात.
काही प्रमुख सूचना
लिननची साठवण (स्टोरेज), वाहतूक आणि हाताळणी यातील प्रभावी लॉजिस्टिक हे लाँडरिंग प्रक्रियेइतकेच महत्त्वाचे आहे. चुकीची हाताळणी किंवा अयोग्य स्टोरेज स्वच्छ लिननचे फायदे नाकारू शकतात, ज्यामुळे ते प्रवाशांपर्यंत पोहोचण्यापूर्वी दूषित होते.
हेही वाचा – Methanol Poisoning : मिथेनॉल विषबाधा म्हणजे काय? मद्यपानामुळे विषबाधा होऊ शकते का? जाणून घ्या तज्ज्ञांकडून
डॉ. हिरेमठ यांच्या मते लिनन लॉजिस्टिक्सचे प्रमुख पैलू आहेत: (Some key suggestions)
साठवण (Storage) : सूक्ष्मजीवांची वाढ रोखण्यासाठी लिनन स्वच्छ, कोरड्या आणि हवेशीर वातावरणात साठवले पाहिजेत. लाँडरिंगनंतर सीलबंद पॅकेजिंगचा वापर केल्यास दूषित पदार्थांचा संपर्क कमी होऊ शकतो.
वाहतूक (Transportation) : अस्वच्छ पृष्ठभागांशी संपर्क टाळण्यासाठी लिनन वाहून नेण्यासाठी ते समर्पित, सॅनिटाइज्ड कंटेनरमध्ये नेले पाहिजे. मोठ्या प्रमाणावरील वाहतुकीदरम्यान संक्रमणामुळे रोगजनकांचे एकीकडून दुसरीकडे हस्तांतरण होणे ही एक सामान्य समस्या आहे.
हाताळणी (Handling) : लिननची हाताळणी करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना स्वच्छता पद्धतींचे प्रशिक्षण दिले पाहिजे, ज्यात हातमोजे घालणे आणि वितरणादरम्यान न धुतलेल्या लिननशी संपर्क टाळणे समाविष्ट आहे.
