व्हिनेगर हे सिटिक अॅसिड आणि इतर यौगिकांचे द्रावण आहे त्याला एक तुरट चव असते. व्हिनेगरमध्ये सामान्यत: ५-८ % एसिटिक आम्ल असते. सहसा, साध्या साखरेमध्ये यीस्टचा वापर करून इथेनॉलमध्ये आणि इथेनॉलचे एसिटिक आम्ल बॅक्टेरियाद्वारे एसिटिक आम्लात रूपांतर केले जाते. व्हिनेगरचे अनेक प्रकार उपलब्ध आहेत. हे आता प्रामुख्याने चवदार, आम्लीय स्वयंपाक घटक म्हणून किंवा लोणच्यासारख्या पाककृतीमध्ये वापरले जाते. विविध प्रकारच्या व्हिनेगराचा वापर हा मसाले तसेच गार्निश करण्यासाठी देखील होतो. या प्रकारामध्ये बाल्सॅमिक व्हिनेगर आणि माल्ट व्हिनेगर यांचा समावेश आहे. घरगुती स्वरुपाच्या क्लीनरचे विविध प्रकारचे व्यावसायिक तसेच घरगुती क्लीनर म्हणून वापर केला जातो.
आणखी वाचा: Health Special: सोरियासिस नियंत्रणात आणण्यासाठी काय करावे?
अल्कोहोल इतकी व्हिनेगर तयार करण्याची प्रक्रिया जुनी असली तरीही त्याच्या प्राचीन वापराचा पहिला पुरावा सापडतो तो बॅबिलोनी समूहाने तीन हजार वर्षापूर्वी केलेल्या वापरामध्ये. त्यांनी प्रामुख्याने खजूर, अंजीर आणि बिअरपासून व्हिनेगर तयार केले. त्याचा वापर पाककृती आणि औषधी अशा दोन्ही कारणांसाठी केला. इजिप्शिअन कलशांमध्येही याच्या खुणा सापडल्या आहेत. पूर्व आशियात, चिनी लोकांनी झोऊ राजघराण्यात व्हिनेगर उत्पादनाचे व्यावसायिकीकरण करण्यास सुरवात केली.
आणखी वाचा: Health Special: स्निग्ध पदार्थांचे शरीरातील कार्य काय?
फळांचे व्हिनेगर
फळांचे व्हिनेगर, फळांच्या वाइनपासून तयार केलेले असतात. फळांच्या व्हिनेगरच्या सामान्य स्वादांमध्ये सफरचंद, ब्लॅककरंट, रास्पबेरी आणि टोमॅटो यांचा समावेश आहे. सामान्यत: मूळ फळांची चव अंतिम द्रवपदार्थात राहते. बहुतेक फळांचे व्हिनेगर युरोपमध्ये तयार केले जातात, जिथे केवळ विशिष्ट फळांपासून तयार केलेल्या महागड्या व्हिनेगरसाठी बाजारपेठ अस्तित्त्वात आहे. आशिया आणि भारतात असंख्य प्रकारचे व्हिनेगर तयार केले जातात. दक्षिण कोरिआमध्ये तयार करण्यात येणाऱ्या गॅम सिचो व्हिनेगरला पार्सिमॉन व्हिनेगर म्हणतात. जुजुबे व्हिनेगर, ज्याला झाओकू किंवा हाँगकाँग झाओकू म्हणतात आणि वुल्फबेरी व्हिनेगर चीनमध्ये तयार केले जातात.
आणखी वाचा: Health special: ग्रीष्म ऋतूमध्ये दिवसा झोपणे योग्य!
अॅपल सायडर व्हिनेगर सायडर किंवा अॅपल मस्टपासून बनविला जातो. त्याचा रंग तपकिरी-सोनेरी असतो. ते फळांचा रस किंवा पाण्याने पातळ केले जाऊ शकते. तसेच मधासह ते गोडही केले जाते. मनुक्यांपासून तयार केलेल्या व्हिनेगरचा वापर मध्यपूर्वेतील पाककृतींमध्ये केला जातो. आग्नेय आशियाई पाककृती फिलिपिन्समध्ये मोठ्या प्रमाणात आंबवलेल्या नारळाचे पाणी किंवा रसापासून केलेले नारळ व्हिनेगर वापरले जाते, ते सुकांग तुबा म्हणून ओळखले जाते. भारत आणि श्रीलंकेच्या काही पाककृतींमध्ये बाल्सामिक व्हिनेगर द्राक्षाच्या उत्पादनापासून तयार केले जाते. ऊसाच्या रसापासूनही व्हिनेगर केला जाते. उत्तर भारतातील काही भागात उसाच्या रसापासून ऊसाचा सिरका बनविला जातो. सिरकाचा उपयोग लोणचे जतन करण्यासाठी केला जातो. माल्ट व्हिनेगर, ज्याला “अलेगर” देखील म्हटले जाते ते माल्टिंग बार्लीद्वारे तयार केले जाते, ज्यामुळे धान्यातील स्टार्च माल्टोजकडे वळतो. चिनी ब्लॅक व्हिनेगर हे तांदूळ, गहू, बाजरी, ज्वारी किंवा त्याच्या संयुगापासून केले जाणारे एक जुने उत्पादन आहे. “स्पिरिट व्हिनेगर” ही संज्ञा कधीकधी उसापासून किंवा रासायनिक निर्मित ॲसिटिक आम्लापासून केलेल्या मजबूत जातीसाठी (५ ते २४% एसिटिक आम्ल) राखून ठेवली जाते.
व्हिनेगर सामान्यत: स्वयंपाक गृहामध्ये अन्न तयार करण्यासाठी वापरले जाते, लोणचे, विनाइग्रेट्स आणि इतर कोशिंबीरीवर ड्रेसिंग साठी वापर केला जातो. सॉस, मोहरी, केचप आणि मेयोनीज इत्यादीमध्ये व्हिनेगरचा वापर होतो. कधीकधी चटणीमध्येही त्याचा वापर केला जातो. मॅरिनेड्स व सॅलडमध्ये मध्ये बऱ्याचदा व्हिनेगराचा वापर केला जातो.
पेयांमधील वापर
चीनमध्ये सफरचंदाच्या व्हिनेगरपासून बनविलेले पेय प्यायले जाते. व्हिनेगरचा वापर करून अनेक पेये केली जातात, उदाहरणार्थ प्राचीन रोममध्ये पोस्का. इतर पदार्थ, ज्याला बोलीभाषेत “श्रब ” म्हणून ओळखले जाते. हे करण्यासाठी साखरेचे पाणी किंवा मधाचे पाणी कमी प्रमाणात फळयुक्त व्हिनेगरसह मिसळण्यापासून ते कित्येक दिवस व्हिनेगरमध्ये फळ किंवा पुदिना टाकून त्याचे सिरप तयार केले जाते. घनभाग काढून त्यात साखर घालण्यात येते.
आहार आणि चयापचय
प्राथमिक संशोधनात असे दिसून आले आहे की दोन ते चार चमचे व्हिनेगरचे सेवन केल्याने मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये रक्तातील ग्लुकोज आणि इन्सुलिनच्या जेवणानंतरच्या पातळीत थोडीशी घट होऊ शकते.
पोषण
डिस्टिल्ड किंवा रेड वाइन व्हिनेगर मध्ये ९५% पाण्याचा समावेश असतो. यात चरबी किंवा प्रथिने नसतात. शंभर मिली डिस्टिल्ड व्हिनेगर १८ किलो कॅलरी अन्नउर्जेचा पुरवठा करते. लक्षणीय सामग्रीमध्ये सूक्ष्म पोषक द्रव्ये नसतात. रेड वाइन व्हिनेगर आणि सफरचंद सायडर व्हिनेगर सारखे आहे. बाल्सॅमिक व्हिनेगर प्रति १०० मिलीलीटर मध्ये ८८ किलो कॅलरी असतात. त्यात चरबी, प्रथिने किंवा सूक्ष्म पोषक घटक नसतात.
घरगुती निर्जंतुक / क्लिनर
पांढरा व्हिनेगर बऱ्याचदा घरगुती साफसफाईसाठी निर्जंतुक म्हणून वापरला जातो. त्याचे स्वरुप आम्लीय असते. पाण्यामध्ये ते पुरेशा प्रमाणात टाकून वापरावे अशी शिफारस केली जाते. काच आणि इतर गुळगुळीत पृष्ठभागावरील डाग त्यामुळे निघू शकतात. व्हिनेगर स्टेनलेस स्टील आणि ग्लासवर प्रभावी क्लीनर म्हणूनही वापरले जाते. व्हिनेगरचा उपयोग तांबे, पितळ, कांस्य किंवा चांदी पॉलिश करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. एपॉक्सी रेझिन तसेच स्टिकर-टाइप किंमतीच्या टॅगवरील गम स्वच्छ करण्यासाठी हे एक उत्कृष्ट द्रावक आहे.
स्वयंपाकघरातील वापर
• लोणचे: लोणची मसाले आणि पाण्यासह पांढरा व्हिनेगर भाज्या, फळे आणि अंडी यामध्ये वापरला जातो, तसेच लोणची तयार करण्यासाठीही त्याचा वापर होतो.
• कोशिंबीर: पांढऱ्या व्हिनेगरचा स्प्लॅश काही प्रकारच्या पारंपारिक आणि तयार केलेल्या कोशिंबीरची चव वाढवू शकतो. मात्र त्याचा थोड्या प्रमाणात वापर करा.
• मॅरिनेड्स, सॅलड आणि सॉस : व्हाइट व्हिनेगर मॅरिनेड्स आणि सॉसला एक वेगळा फ्लेवर देते. मॅरिनेड्समध्ये, व्हिनेगरमधील आम्ल मांस, मासे आणि भाज्यांचे उत्तम सॅलड करण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
• बेकिंग: बेक केलेल्या वस्तूमध्ये बेकिंग सोड्यासह एजन्ट म्हणून पांढरा व्हिनेगर वापरला जाऊ शकतो. आम्लीय व्हिनेगर अल्कधर्मी बेकिंग सोड्यासह प्रतिक्रिया करते. कार्बन डाय ऑक्साईड वायू बाहेर येतो, त्यामुळे बेक केलेल्या वस्तू अधिक चविष्ट होण्यासाठी मदत होते.
• चीजमेकिंग: दूध आणि पांढऱ्या व्हिनेगरपासून चीज केले जाऊ शकते . दुधात टाकल्यास आम्लयुक्त व्हिनेगर दुधाच्या प्रथिनांमध्ये बदल करते. त्यामुळे दही आणि मठ्ठा वेगळे होऊन देतात. याचा परिणाम म्हणजे सौम्य, मऊ चीजही तयार होते.
व्हिनेगरचे प्रभावी आरोग्यदायी फायदे
पांढरे व्हिनेगर देखील आरोग्यासाठी लाभदायक असते. व्हिनेगरचा वापर हजारो वर्षांपासून औषधी पद्धतीने केला जात आहे. त्याचे आरोग्यासाठी असंख्य प्रकारचे फायदे आहेत. आधुनिक संशोधन पद्धतीमध्ये असिटिक असिड घटकांवर लक्ष केंद्रित करते.
व्हिनेगरचे आरोग्यदायी फायदे:
• रक्तातील साखरेवर नियंत्रण: काही अभ्यासानुसार असे आढळले आहे की व्हिनेगराच्या सेवनामुळे रक्तातील साखर आणि इन्सुलिनची पातळी दोन्ही कमी राखण्यास मदत होते.
• वजन व्यवस्थापन: व्हिनेगरचे सेवन केल्याने पोट रिक्त होण्याचे प्रमाण कमी होऊन परिपूर्णता वाढू शकते. कॅलरीचे प्रमाण कमी होते आणि त्यानंतर वजन ही घटू शकते.
• कमी कोलेस्ट्रॉल: व्हिनेगरचे सेवन केल्याने कोलेस्टेरॉल कमी झाल्याचे दिसून आले आहे. परंतु व्हिनेगर आणि कोलेस्टेरॉलवर अधिक संशोधनाची गरज आहे.
• अँटीमाइक्रोबियल (प्रतिजैविके): अँटीमाइक्रोबियल गुणधर्मांमुळे व्हिनेगर काही प्रकारचे संसर्ग आणि कानाच्या संसर्गासह शारीरिक आजारांवर उपचार करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. त्वचेच्या संसर्गासह जळीत जखमांसाठीसाठी हा एक प्रभावी उपचार आहे. व्हिनेगर घरगुती वापरकरताही वापरले जाते. पांढऱ्या व्हिनेगरमध्ये विविध प्रकारचे व्यावहारिक घरगुती उपयोग आहेत. त्यापैकी बऱ्याच गोष्टींचा अन्नाशी संबंधित नाहीत. कारण पांढऱ्या व्हिनेगरमध्ये प्रतिजैविक गुणधर्म असतात, जे असंख्य पृष्ठभाग आणि उपकरणांसाठी उपयुक्त जंतुनाशक आणि क्लीनर म्हणून काम करतात.
व्हिनेगरबद्दल खबरदारी
जरी पांढऱ्या व्हिनेगरचा वापर सामान्यत: सुरक्षित असतो परंतु जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने ते हानिकारक ठरू शकते. जास्त व्हिनेगरचे सेवन केल्याने छातीत जळजळ किंवा अपचन यासारख्या पोटाचे आजार व दाहक परिस्थितीची लक्षणे वाढू शकतात. व्हिनेगर सारख्या आम्लयुक्त पदार्थांचे जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने दाताचा मुलामा पातळ होऊ शकतो. पांढरा व्हिनेगर इतर प्रकारच्या व्हिनेगरपेक्षा आपल्या दातांना अधिक हानिकारक असू शकतो. याव्यतिरिक्त, जेव्हा काही रक्तातील साखर आणि हृदयाची औषधे व्हिनेगरसह पूरक असतात तेव्हा प्रतिकूल परिणाम होण्याची शक्यता असते. यात रक्तातील साखर कमी किंवा कमी पोटॅशियम पातळीचा समावेश असू शकतो.
थोडक्यात, आपण मर्यादित प्रमाणात घेतल्यास व्हिनेगरचे काही आरोग्य फायदे आहेत. सुरक्षित बाजूला राहण्यासाठी, एका दिवसात ३० ml पेक्षा जास्त व्हिनेगर घेणे टाळा. सहसा, दररोज १५ ते ३० ml पर्यंतच घ्यावे. तथापि, या पेक्षा जास्त व्हिनेगरमुळे शरीराला हानी पोहोचू शकते.
