तुमच्या शरीरात ‘व्हिटॅमिन डी’ची कमतरता आहे? मग होऊ शकतात गंभीर परिणाम, तज्ज्ञ सांगतात…

डॉ. मनीषा अरोरा, सीके बिर्ला हॉस्पिटल, दिल्लीमधील अंतर्गत औषध विभागाच्या संचालिका यांनी कमी व्हिटॅमिन डीच्या पातळीचे काय अर्थ असतात, ती कशी सुधारायची आणि दीर्घकालीन आरोग्यासाठी योग्य पातळी कशी राखायची याबद्दल मार्गदर्शन केल आहे.

तुमच्या व्हिटॅमिन डीची पातळी खूप कमी असणे म्हणजे काय?

डॉ. अरोरा म्हणाल्या की, व्हिटॅमिन डीच्या पातळीचे एकल अंक असणे म्हणजे गंभीर कमतरतेचे संकेत आहे. साधारणपणे योग्य व्हिटॅमिन डीची पातळी २० ते ४० नॅनोग्रॅम प्रति मिलीलीटर (ng/mL) असावी आणि व्हिटॅमिन डीचे प्रमाण मोजण्यासाठी २५-हायड्रॉक्सि व्हिटॅमिन डी (२५(OH)D) हा रक्त तपासणीचा मानक मार्ग आहे.

हेही वाचा… रोज काम करताना जास्त वाकून बसता, चुकीच्या पद्धतीने उभे राहता? मग थांबा! तुम्हाला होऊ शकतात ‘या’ गंभीर समस्या, तज्ज्ञ सांगतात…

डॉ. अरोरा अधोरेखित करतात की, सिंगल-डिजिट व्हिटॅमिन डी पातळी या पोषक तत्वाची गंभीर कमतरता सूचित करते, जे अनेक शारीरिक कार्यांसाठी, विशेषतः हाडांचे आरोग्य राखण्यासाठी आवश्यक आहे.

डॉ. अरोरा यांनी सांगितले की, एकल अंकांतील व्हिटॅमिन डी पातळी हे या पोषणतत्त्वाची गंभीर कमतरता दर्शवते, जे अनेक शारीरिक कार्यांसाठी, विशेषतः हाडांचे आरोग्य राखण्यासाठी आवश्यक आहे. जेव्हा पातळी कमी होते, तेव्हा शरीर कॅल्शियम योग्य प्रकारे शोषून घेत नाही, ज्यामुळे हाडांची घनता कमी होते आणि फ्रॅक्चर तसेच इतर आरोग्य समस्या होण्याचा धोका वाढतो. अशा गंभीर कमतरतेत त्वरित उपचारांची आवश्यकता असते.

त्याचे परिणाम काय आहेत?

डॉ. अरोरा यांनी स्पष्ट केले की, गंभीर व्हिटॅमिन डीची कमतरता शरीराच्या विविध पैलूंवर मोठा परिणाम करू शकते, कारण व्हिटॅमिन डी कॅल्शियम शोषून घेण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

हाडांचे आरोग्य : कमी व्हिटॅमिन डीमुळे प्रौढांमध्ये ऑस्टिओमॅलेशिया (हाडे कमकुवत होणे) होऊ शकतो, ज्यामुळे वेदना आणि स्नायू कमकुवत होतात. यामुळे मुलांमध्ये रिकेट्स (हाडांची विकृती) होऊ शकते, ज्यामुळे पाय वाकतात. वयस्कर प्रौढांमध्ये, दीर्घकाळ व्हिटॅमिन डीची कमतरता असल्यामुळे ऑस्टिओपोरोसिस (हाडे कमकुवत होणे) होऊ शकते, जेथे हाडे ठिसूळ होतात आणि फ्रॅक्चरचा धोका जास्त असतो.

रोगप्रतिकारक यंत्रणा : व्हिटॅमिन डी हे एक चांगल्या प्रकारे कार्य करणाऱ्या रोगप्रतिकारक यंत्रणेसाठी आवश्यक आहे. त्याची कमतरता शरीराच्या संरक्षण प्रणालीला कमजोर करू शकते, ज्यामुळे व्यक्ती इन्फेक्शन्सना अधिक शिकार होऊ शकतात आणि कधीकधी ऑटोइम्यून रोगांची शक्यता वाढू शकते.

हृदयाचे आरोग्य : नवीन संशोधनानुसार, गंभीर व्हिटॅमिन डीची कमतरता आणि हृदयविकारांमधील वाढलेला धोका यामध्ये एक संबंध असू शकतो, त्यामुळे योग्य व्हिटॅमिन डीची पातळी राखणे हृदयाचे आरोग्य संरक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असू शकते.

तुमची व्हिटॅमिन डीची पातळी कशी वाढवाल?

व्हिटॅमिन डीची पातळी वाढवण्यासाठी एकाच वेळी अनेक गोष्टींना जोडणे आवश्यक आहे, ज्यात जीवनशैलीतील बदल, आहार आणि अनेक वेळा सप्लिमेंट्सचा समावेश असतो.

सूर्यप्रकाश

व्हिटॅमिन डीची पातळी वाढवण्याचा सर्वात नैतिक मार्ग म्हणजे सूर्यप्रकाश. कारण सूर्याच्या UVB किरणांशी संपर्क साधल्यावर त्वचा व्हिटॅमिन डी तयार करते. डॉ. अरोरा सुचवतात की, दर आठवड्यात काही वेळा ११:०० ते ३:०० वाजेदरम्यान १५-३० मिनिटे बाहेर वेळ घालवा. हात, पाय किंवा चेहरा यांसारख्या त्वचेच्या भागांना सूर्यप्रकाशात ठेवल्याने व्हिटॅमिन डीची निर्मिती जास्त होऊ शकते. तरीही भौगोलिक स्थान, त्वचेचा रंग आणि ऋतू यांमुळे सूर्यप्रकाशातून शरीर किती व्हिटॅमिन डी तयार करेल, यावर परिणाम होऊ शकतो.

आहारस्रोत

सूर्यप्रकाश हा सर्वात थेट स्रोत असला तरी काही खाद्यपदार्थ व्हिटॅमिन डीचा स्तर वाढवण्यासाठी मदत करू शकतात. फॅटी फिश, जसे की सॅल्मन आणि मॅकेरल व्हिटॅमिन डीने समृद्ध असतात. तसेच दूध, संत्र्याचा रस आणि काही सीरियल्स यांसारख्या फोर्टिफाइड खाद्यपदार्थांमध्येही व्हिटॅमिन डी असते. अंडी आणि सूर्यप्रकाशात वाढवलेली मशरूमदेखील थोड्या प्रमाणात हे पोषणतत्त्व देतात. आहारातून व्हिटॅमिन डी मिळवणे फायदेशीर असले तरी डॉ. अरोरा यांनी सांगितले की, ज्यांची व्हिटॅमिन डीची पातळी अत्यंत कमी आहे, त्यांना फक्त आहारावरून योग्य व्हिटॅमिन डी मिळवता येऊ शकत नाही.

सप्लिमेंट्स

व्हिटॅमिन डी3 सप्लिमेंट्सची गंभीर कमतरता असलेल्या व्यक्तींना व्हिटॅमिन डीची पातळी लवकर वाढवण्यासाठी प्रभावी ठरू शकतात. या सप्लिमेंट्स घेण्यासाठी डॉ. अरोरा सुचवतात की, सप्लिमेंट्सचा ओव्हरडोस घेण्याऐवजी आधी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.