इसवी सनपूर्व ५०० पासून अपस्मारावर उपचार करण्यासाठी उपवास आणि इतर आहार पद्धती वापरल्या जात आहेत. उपवासाच्या चयापचयाची नक्कल करण्यासाठी, आधुनिक वैद्यांनी १९२० च्या दशकात एपिलेप्सीवर उपचार म्हणून केटोजेनिक आहार (KD) आणला. केटोजेनिक आहार हा एक अतिशय कमी कर्बोदक व उच्च चरबीयुक्त आहार आहे. यात कर्बोदकांचे सेवन तीव्रपणे कमी करणे आणि चरबीने बदलणे समाविष्ट आहे. कर्बोदकांमधे ही घट तुमच्या शरीराला केटोसिस नावाच्या चयापचय अवस्थेत आणते. अॅटकिन्स डाएट हा एक लोकप्रिय कमी कर्बोदके खाण्याचा प्रकार आहे जो १९६० च्या दशकात हृदयरोगतज्ज्ञ रॉबर्ट सी. अॅटकिन्स यांनी विकसित केला. अॅटकिन्स आहार प्रथिने आणि चरबीवर लक्ष केंद्रित करताना कर्बोदकांना (कार्बोहायड्रेट्स) प्रतिबंधित करतो.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
शरीरातील ऊर्जेचे गणित आणि कीटो
आपल्या शरीराला उर्जा किंवा एनर्जी ही आपण खालेल्या पदार्थांपासून मिळते हे आपण आधीपासून ऐकत आलो आहोत. ह्या पदार्थांमधील कर्बोदकांमार्फत आपल्या शरीरासाठी आवश्यक ऊर्जा तयार केली जाते. शरीरामध्ये कर्बोदकांचे प्रमाण नसल्यास शरीराला चरबीपासून ही ऊर्जा मिळते. तुमच्या शरीरामध्ये ऊर्जादेखील नसेल, तर मग तुमचे शरीर त्यातील स्नायू वितळवून त्यातून शरीरासाठी आवश्यक असलेल्या ऊर्जेची निर्मिती करते. तुम्ही आहारावाटे कर्बोदकांचे सेवन करत असता. वरती सांगितल्याप्रमाणे, कर्बोदकांमार्फत आवश्यक उर्जा प्राप्त होते. आपले शरीर कर्बोदकांचे विघटन करुन मग त्यांना ग्लूकोजमध्ये रूपांतरित करत असते. मग तुम्ही जास्त प्रमाणामध्ये कर्बोदके घेतलीत, तर त्यातील काही कर्बोदके विघटन होऊन ग्लूकोजमध्ये रुपांतरीत होतील. ही ग्लूकोजमार्फत मिळलेली एनर्जी आपल्या शारीरिक कामांमध्ये खर्च होत जाते. परंतु उरलेल्या ग्लूकोजचा वापर नसल्यामुळे ते तसेच शरीरामध्ये चरबी म्हणून साठविले जाते. परिणामी विनाकारणच्या संचित केलेल्या ग्लूकोजमुळे चरबीचे प्रमाण जास्त होऊन तुमचे वजन वाढायला लागते.
लो-कार्ब आणि हाय फॅट
कीटो डायटला आपण कीटोजेनिक डायट, लो-कार्ब डायट आणि लो-कार्ब हाय फॅट डायट यासारख्या नावांनी देखील संबोधतो. आपण नेहमीचे अन्न घेतो तेव्हा शरीरामध्ये कार्ब हाय लेवलमध्ये पोहोचते. तसेच प्रोटीन खूप कमी प्रमाणात मिळते आणि फॅट हे मध्यम स्वरुपामध्ये उपलब्ध होते असे आढळले आहे. हे डायट साधारण लोक घेतात म्हणून असंख्य लोक आरोग्यसंपन्न नसतात. ह्यामुळेच लोक वजन कमी करु शकत नाहीत. या उलट आहे कीटो डायट! कीटो डायटमध्ये कार्ब्सचे प्रमाण सर्वात कमी असते. फॅट सर्वाधिक प्रमाणामध्ये तर प्रोटीनचे स्तर हे फॅट आणि कार्ब्सच्या मध्ये मीडियम लेव्हलला असतात. हे डायट फॉलो केल्यास वेट लॉस अर्थात वजन कमी होण्यास मदत होते.
केटोसिस चयापचय
केटोजेनिक आहारात कार्बोहायड्रेट्सचे कमी सेवन करणे आणि आपल्या शरीरास उर्जेसाठी चरबी जाळण्यास मदत करण्यासाठी चरबीसह बदलणे समाविष्ट आहे. आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये वजन कमी करणे आणि विशिष्ट रोगांचा धोका कमी करणे समाविष्ट आहे. केटोजेनिक आहारात मधुमेह, कर्करोग, अपस्मार आणि अल्झायमर रोगाविरूद्ध देखील फायदे असू शकतात. कार्बमधील ही घट आपल्या शरीराला केटोसिस नावाच्या चयापचय अवस्थेत ठेवते. जेव्हा असे होते तेव्हा आपले शरीर उर्जेसाठी चरबी जाळण्यास आश्चर्यकारकरित्या कार्यक्षम होते. हे यकृतातील चरबीचे केटोन्समध्ये रूपांतर करते, जे मेंदूसाठी उर्जा पुरवू शकते.
हेही वाचा : Health Special : बॅक्टेरिया आपला मित्र कसा?
साखर,मधुमेह आणि केटो
केटोजेनिक आहारामुळे रक्तातील साखर आणि मधुमेहावरील पातळीत लक्षणीय घट होऊ शकते. हे वाढलेल्या केटोन्ससह काही आरोग्य फायदे आहेत. सामान्यत: यात कार्बचे सेवन दररोज सुमारे २० ते ५० ग्रॅमपर्यंत मर्यादित ठेवणे आणि मांस, मासे, अंडी, शेंगदाणे आणि निरोगी तेल यासारख्या चरबी भरणे समाविष्ट आहे. आपल्या प्रथिनांचे सेवन मध्यम करणे देखील महत्वाचे आहे. याचे कारण असे आहे की प्रथिने जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास ग्लूकोजमध्ये रूपांतरित होऊ शकतात, ज्यामुळे केटोसिसमध्ये आपले संक्रमण कमी होऊ शकते.
हेही वाचा : जोडीदाराबरोबर दीर्घकाळ टिकणारे नाते तुमच्या मानसिक आरोग्यासाठी कसे ठरते फायदेशीर? वाचा, तज्ज्ञ काय सांगतात….
केटोचे इतर आरोग्यविषयक फायदे
केटोजेनिक आहाराची उत्पत्ती खरंतर अपस्मारासारख्या न्यूरोलॉजिकल रोगांवर उपचार करण्यासाठी एक साधन म्हणून झाली. अभ्यासाने आता असे सिद्ध केले आहे की आहाराचे विविध प्रकारच्या आरोग्याच्या परिस्थितीसाठी फायदे असू शकतात:
१) हृदयरोग -केटोजेनिक आहार शरीरातील चरबी, एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलची पातळी, रक्तदाब आणि रक्तातील साखर यासारख्या जोखीम घटक सुधारण्यास मदत करू शकतो.
२) कर्करोग- कर्करोगाचा अतिरिक्त उपचार म्हणून सध्या आहाराचा शोध घेतला जात आहे, कारण यामुळे ट्यूमरची वाढ कमी होण्यास मदत होते.
३) अल्झायमर – केटो आहार अल्झायमर रोगाची लक्षणे कमी करण्यास आणि त्याची शरीरातील वाढ कमी करण्यास मदत करू शकतो
४) एपिलेप्सी- संशोधनात असे दिसून आले आहे की केटोजेनिक आहारामुळे अपस्मार मुलांच्या त्रासामध्ये लक्षणीय घट होऊ शकते.
५) पार्किन्सन – जरी अधिक संशोधन आवश्यक असले तरी, एका अभ्यासात असे आढळले आहे की, आहाराने पार्किन्सन रोगाची लक्षणे आणि तीव्रता कमी होण्यास मदत केली.
६) पॉलीसिस्टिक अंडाशय सिंड्रोम – केटोजेनिक आहार मधुमेहावरील रामबाण उपाय पातळी कमी करण्यास मदत करू शकतो, जो पॉलिसिस्टिक अंडाशय सिंड्रोममध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकतो.
७) मेंदूच्या जखमा – काही संशोधनं असे सूचित करतात की, आहारमुळे मेंदूच्या दुखापतींचे परिणाम सुधारू शकतात.
शरीरातील ऊर्जेचे गणित आणि कीटो
आपल्या शरीराला उर्जा किंवा एनर्जी ही आपण खालेल्या पदार्थांपासून मिळते हे आपण आधीपासून ऐकत आलो आहोत. ह्या पदार्थांमधील कर्बोदकांमार्फत आपल्या शरीरासाठी आवश्यक ऊर्जा तयार केली जाते. शरीरामध्ये कर्बोदकांचे प्रमाण नसल्यास शरीराला चरबीपासून ही ऊर्जा मिळते. तुमच्या शरीरामध्ये ऊर्जादेखील नसेल, तर मग तुमचे शरीर त्यातील स्नायू वितळवून त्यातून शरीरासाठी आवश्यक असलेल्या ऊर्जेची निर्मिती करते. तुम्ही आहारावाटे कर्बोदकांचे सेवन करत असता. वरती सांगितल्याप्रमाणे, कर्बोदकांमार्फत आवश्यक उर्जा प्राप्त होते. आपले शरीर कर्बोदकांचे विघटन करुन मग त्यांना ग्लूकोजमध्ये रूपांतरित करत असते. मग तुम्ही जास्त प्रमाणामध्ये कर्बोदके घेतलीत, तर त्यातील काही कर्बोदके विघटन होऊन ग्लूकोजमध्ये रुपांतरीत होतील. ही ग्लूकोजमार्फत मिळलेली एनर्जी आपल्या शारीरिक कामांमध्ये खर्च होत जाते. परंतु उरलेल्या ग्लूकोजचा वापर नसल्यामुळे ते तसेच शरीरामध्ये चरबी म्हणून साठविले जाते. परिणामी विनाकारणच्या संचित केलेल्या ग्लूकोजमुळे चरबीचे प्रमाण जास्त होऊन तुमचे वजन वाढायला लागते.
लो-कार्ब आणि हाय फॅट
कीटो डायटला आपण कीटोजेनिक डायट, लो-कार्ब डायट आणि लो-कार्ब हाय फॅट डायट यासारख्या नावांनी देखील संबोधतो. आपण नेहमीचे अन्न घेतो तेव्हा शरीरामध्ये कार्ब हाय लेवलमध्ये पोहोचते. तसेच प्रोटीन खूप कमी प्रमाणात मिळते आणि फॅट हे मध्यम स्वरुपामध्ये उपलब्ध होते असे आढळले आहे. हे डायट साधारण लोक घेतात म्हणून असंख्य लोक आरोग्यसंपन्न नसतात. ह्यामुळेच लोक वजन कमी करु शकत नाहीत. या उलट आहे कीटो डायट! कीटो डायटमध्ये कार्ब्सचे प्रमाण सर्वात कमी असते. फॅट सर्वाधिक प्रमाणामध्ये तर प्रोटीनचे स्तर हे फॅट आणि कार्ब्सच्या मध्ये मीडियम लेव्हलला असतात. हे डायट फॉलो केल्यास वेट लॉस अर्थात वजन कमी होण्यास मदत होते.
केटोसिस चयापचय
केटोजेनिक आहारात कार्बोहायड्रेट्सचे कमी सेवन करणे आणि आपल्या शरीरास उर्जेसाठी चरबी जाळण्यास मदत करण्यासाठी चरबीसह बदलणे समाविष्ट आहे. आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये वजन कमी करणे आणि विशिष्ट रोगांचा धोका कमी करणे समाविष्ट आहे. केटोजेनिक आहारात मधुमेह, कर्करोग, अपस्मार आणि अल्झायमर रोगाविरूद्ध देखील फायदे असू शकतात. कार्बमधील ही घट आपल्या शरीराला केटोसिस नावाच्या चयापचय अवस्थेत ठेवते. जेव्हा असे होते तेव्हा आपले शरीर उर्जेसाठी चरबी जाळण्यास आश्चर्यकारकरित्या कार्यक्षम होते. हे यकृतातील चरबीचे केटोन्समध्ये रूपांतर करते, जे मेंदूसाठी उर्जा पुरवू शकते.
हेही वाचा : Health Special : बॅक्टेरिया आपला मित्र कसा?
साखर,मधुमेह आणि केटो
केटोजेनिक आहारामुळे रक्तातील साखर आणि मधुमेहावरील पातळीत लक्षणीय घट होऊ शकते. हे वाढलेल्या केटोन्ससह काही आरोग्य फायदे आहेत. सामान्यत: यात कार्बचे सेवन दररोज सुमारे २० ते ५० ग्रॅमपर्यंत मर्यादित ठेवणे आणि मांस, मासे, अंडी, शेंगदाणे आणि निरोगी तेल यासारख्या चरबी भरणे समाविष्ट आहे. आपल्या प्रथिनांचे सेवन मध्यम करणे देखील महत्वाचे आहे. याचे कारण असे आहे की प्रथिने जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास ग्लूकोजमध्ये रूपांतरित होऊ शकतात, ज्यामुळे केटोसिसमध्ये आपले संक्रमण कमी होऊ शकते.
हेही वाचा : जोडीदाराबरोबर दीर्घकाळ टिकणारे नाते तुमच्या मानसिक आरोग्यासाठी कसे ठरते फायदेशीर? वाचा, तज्ज्ञ काय सांगतात….
केटोचे इतर आरोग्यविषयक फायदे
केटोजेनिक आहाराची उत्पत्ती खरंतर अपस्मारासारख्या न्यूरोलॉजिकल रोगांवर उपचार करण्यासाठी एक साधन म्हणून झाली. अभ्यासाने आता असे सिद्ध केले आहे की आहाराचे विविध प्रकारच्या आरोग्याच्या परिस्थितीसाठी फायदे असू शकतात:
१) हृदयरोग -केटोजेनिक आहार शरीरातील चरबी, एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलची पातळी, रक्तदाब आणि रक्तातील साखर यासारख्या जोखीम घटक सुधारण्यास मदत करू शकतो.
२) कर्करोग- कर्करोगाचा अतिरिक्त उपचार म्हणून सध्या आहाराचा शोध घेतला जात आहे, कारण यामुळे ट्यूमरची वाढ कमी होण्यास मदत होते.
३) अल्झायमर – केटो आहार अल्झायमर रोगाची लक्षणे कमी करण्यास आणि त्याची शरीरातील वाढ कमी करण्यास मदत करू शकतो
४) एपिलेप्सी- संशोधनात असे दिसून आले आहे की केटोजेनिक आहारामुळे अपस्मार मुलांच्या त्रासामध्ये लक्षणीय घट होऊ शकते.
५) पार्किन्सन – जरी अधिक संशोधन आवश्यक असले तरी, एका अभ्यासात असे आढळले आहे की, आहाराने पार्किन्सन रोगाची लक्षणे आणि तीव्रता कमी होण्यास मदत केली.
६) पॉलीसिस्टिक अंडाशय सिंड्रोम – केटोजेनिक आहार मधुमेहावरील रामबाण उपाय पातळी कमी करण्यास मदत करू शकतो, जो पॉलिसिस्टिक अंडाशय सिंड्रोममध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकतो.
७) मेंदूच्या जखमा – काही संशोधनं असे सूचित करतात की, आहारमुळे मेंदूच्या दुखापतींचे परिणाम सुधारू शकतात.
