Health Special: हंगामी इन्फ्लूएन्झाला सामान्यत: ‘फ्लू’ म्हणतात, तो विषाणूंमुळे होतो आणि श्वसनमार्ग (म्हणजे, नाक, घसा, फुफ्फुस) यांना संक्रमित करतो. एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीस होणाऱ्या रोगांना संक्रमक रोग (Infectious disease) असे म्हणतात. कुठलेही जंतू किंवा विषाणू शरीरात अनुकूल परिस्थिती मिळाल्यास त्यांची वाढ वेगात करतात. वातावरण दूषित झाल्यामुळे इन्फ्लूएन्झा हा रोग पसरतो.
संक्रमक असल्यामुळे हा रोग शीघ्र आणि तीव्र गतीने पसरतो. रोग्याच्या शिंकणे, खोकणे ह्यातून बाहेर पडलेल्या विषाणूंचे हवेतून आसपासच्या माणसांत संक्रमण होते. याचा धोका सर्वांनाच आहे आणि ही वस्तुस्थिती आहे. गर्दीच्या ठिकाणी संसर्ग होण्याचा धोका जास्त असतो.
सर्वाधिक जोखीम असलेल्या व्यक्ती:
- शाळकरी मुले व महाविद्यालयीन विद्यार्थी.
- कार्यालयीन कर्मचारी विशेषत: कॉल सेंटर / बीपीओ / आयटी क्षेत्रातील कर्मचारी
- हॉटेल/ रुग्णालयातील कर्मचारी आणि औद्योगिक कामगार.
- सार्वजनिक वाहतुकीने वारंवार प्रवास करणाऱ्या व्यक्ती.
फ्लूमध्ये गुंतागुंत काय आहेत?
फ्लूच्या गुंतागुंतीमध्ये बॅक्टेरियाचा न्यूमोनिया, कानात इन्फेक्शन, सायनस त्रास, डिहायड्रेशन आणि कंजेस्टिव्ह हार्ट फेल्युअर, दमा किंवा मधुमेह यांचा समावेश असू शकतो. उलट्या, अतिसार आणि मळमळ यासारखी पोटाची लक्षणे देखील उद्भवू शकतात परंतु मुलांमध्ये ती अधिक असतात.
हंगामी फ्लूच्या लसींचे विविध प्रकार कोणते?
याचे दोन प्रकार आहेत… इंजेक्टेबल आणि इंट्रा-अनुनासिक लस. इंट्रा-नेझल लस नाकपुड्यात स्प्रे म्हणून दिली जाते. इंट्रा- अनुनासिक मार्ग इंजेक्शनशी संबंधित प्रतिक्रिया (reactions ) आणि वेदना टाळण्यास मदत करतो. सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया ही जगातील आघाडीच्या लस उत्पादकांपैकी एक असून तिने इंट्रा-नेझल लाईव्ह लस विकसित केली आहे. शिफारस केलेले व्हायरल स्ट्रेन डब्ल्यूएचओकडून प्राप्त करण्यात आले आहे.
फ्लू लसींच्या कार्यक्षमतेतील फरक काय?
इंजेक्टेबल लसी प्रतिपिंडे तयार करून केवळ रक्ताच्या पातळीवर संरक्षण करतात. तर इंट्रानेसल लस स्थानिक पातळीवरील म्युकोसल इम्युनिटी (अनुनासिक मार्ग) आणि अँटीबॉडीज तयार करून रक्त अशा दोन पातळ्यांवर संरक्षण देते. यामुळे जेव्हा रोगाचा विषाणू हल्ला करतो तेव्हा तो त्याच्या प्रवेशबिंदूंवर म्हणजेच अनुनासिक मार्गावर निष्प्रभ होतो.
हेही वाचा… Health Special: हंगामी इन्फ्लूएंझा म्हणजे काय? फ्लू कसा पसरतो?
जर एखाद्या व्यक्तीला इंजेक्टेबल लस देऊन सुरक्षित केले गेले आणि व्हायरस हल्ला झाला, तर विषाणू नाकाद्वारे प्रवेश करेल, सुरुवातीला गुणाकार करेल, संक्रमित करेल आणि नंतर रक्तात पोहोचल्यावर तो निष्प्रभ होईल. त्या व्यक्तीचे एकंदरीत संरक्षण केले जाईल परंतु सुरुवातीच्या काळात रोग पसरू शकतो. अनेक अभ्यासांनी हे सिद्ध केले आहे की इंट्रानेसल लसीची क्लिनिकल कार्यक्षमता इंजेक्टेबल लसीपेक्षा श्रेष्ठ आहे.
फ्लू लस घेण्याची सर्वोत्तम वेळ कधी आहे?
फ्लूचा हंगाम लांबी आणि तीव्रतेत दरवर्षी बदलतो, आपण लस उपलब्ध होताच आणि संपूर्ण फ्लू हंगामात फ्लू लसीचा डोस घेऊ शकता. वयस्कर व्यक्ती- वयवर्षे ६५ नंतर, मुले व ज्यांची प्रतिकार शक्ती कमी आहे यांनी, दरवर्षी एकदा लस घ्यावी.
दरवर्षी लसीचा डोस का घ्यावा?
फ्लूचे विषाणू सतत बदलत असतात. सामान्यत: फ्लूच्या प्रत्येक हंगामात नवीन इन्फ्लूएंझा विषाणूचे स्ट्रेन फिरतात. दरवर्षी फ्लूच्या हंगामापूर्वी, सर्वात अलीकडील फिरणारे विषाणू जागतिक आरोग्य संघटनेद्वारे शोधून त्यांची ओळख पटवली जाते. आणि सर्वोत्तम संरक्षण प्रदान करण्यासाठी नवीन लस फॉर्म्युला ऑर्डरमध्ये समाविष्ट केले जातात.
मुलांना फ्लूची लस देतात का?
ही लस २ ते १७ वर्षे वयोगटातील मुलांमध्ये सुरक्षित आहे. आणि दोन वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या मुलांमध्ये वापरण्यासाठी परवानगी नाही. साधारपणे फ्लूच्या सौम्य लक्षणांसाठी डॉक्टरांना भेटण्याचीही गरज नाही. या आजारात आहारावर ताबा ठेवून सूप व साधे जेवण घ्यावे. पोट हलके आणि साफ ठेवावे. यात नाक आणि घशाचे आवरण प्रदाहयुक्त होते त्यामुळे मिठाच्या गुळण्या आणि नाकाने निलगिरी तेलाचा वास घ्यावा आणि दोन थेंब नाकात टाकावेत. तुळस, मिरी, दालचिनी, आले याचा काढा घ्यावा. बाजारातील मिठाई, खराब फळे खाऊ नयेत. वातावरण शुद्ध राखण्यासाठी कडुलिंबाची पाने, राळ, देवदार इत्यादींचा धूप घालावा.
तथापि, आरोग्यविषयक गंभीर गुंतागुंत होण्याचा धोका असलेली लक्षणे आढळल्यास डॉक्टरांशी बोलणे आवश्यक आहे. परिसरात स्थानिक फ्लूचा प्रादुर्भाव असल्यास तातडीने प्रतिरोधक पावले उचलावीत. गुंतागुंत होण्याचा धोका जास्त असलेल्या लोकांमध्ये लहान मुले आणि ६५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या प्रौढांचा समावेश होतो. गर्भधारणा, मधुमेह, न्यूरोलॉजिकल आजार, दमा, फुफ्फुसाचा जुनाट आजार, कर्करोग, हृदयरोग, स्ट्रोकचा इतिहास, मूत्रपिंड, यकृत किंवा चयापचय विकार, एचआयव्ही, रक्त विकार व कमकुवत रोगप्रतिकार प्रणाली या गटातील व्यक्तींनी अतिरिक्त काळजी घ्यावी. त्यांना फ्लूसारखी लक्षणे दिसल्यास त्यांनी ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.
संक्रमक असल्यामुळे हा रोग शीघ्र आणि तीव्र गतीने पसरतो. रोग्याच्या शिंकणे, खोकणे ह्यातून बाहेर पडलेल्या विषाणूंचे हवेतून आसपासच्या माणसांत संक्रमण होते. याचा धोका सर्वांनाच आहे आणि ही वस्तुस्थिती आहे. गर्दीच्या ठिकाणी संसर्ग होण्याचा धोका जास्त असतो.
सर्वाधिक जोखीम असलेल्या व्यक्ती:
- शाळकरी मुले व महाविद्यालयीन विद्यार्थी.
- कार्यालयीन कर्मचारी विशेषत: कॉल सेंटर / बीपीओ / आयटी क्षेत्रातील कर्मचारी
- हॉटेल/ रुग्णालयातील कर्मचारी आणि औद्योगिक कामगार.
- सार्वजनिक वाहतुकीने वारंवार प्रवास करणाऱ्या व्यक्ती.
फ्लूमध्ये गुंतागुंत काय आहेत?
फ्लूच्या गुंतागुंतीमध्ये बॅक्टेरियाचा न्यूमोनिया, कानात इन्फेक्शन, सायनस त्रास, डिहायड्रेशन आणि कंजेस्टिव्ह हार्ट फेल्युअर, दमा किंवा मधुमेह यांचा समावेश असू शकतो. उलट्या, अतिसार आणि मळमळ यासारखी पोटाची लक्षणे देखील उद्भवू शकतात परंतु मुलांमध्ये ती अधिक असतात.
हंगामी फ्लूच्या लसींचे विविध प्रकार कोणते?
याचे दोन प्रकार आहेत… इंजेक्टेबल आणि इंट्रा-अनुनासिक लस. इंट्रा-नेझल लस नाकपुड्यात स्प्रे म्हणून दिली जाते. इंट्रा- अनुनासिक मार्ग इंजेक्शनशी संबंधित प्रतिक्रिया (reactions ) आणि वेदना टाळण्यास मदत करतो. सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया ही जगातील आघाडीच्या लस उत्पादकांपैकी एक असून तिने इंट्रा-नेझल लाईव्ह लस विकसित केली आहे. शिफारस केलेले व्हायरल स्ट्रेन डब्ल्यूएचओकडून प्राप्त करण्यात आले आहे.
फ्लू लसींच्या कार्यक्षमतेतील फरक काय?
इंजेक्टेबल लसी प्रतिपिंडे तयार करून केवळ रक्ताच्या पातळीवर संरक्षण करतात. तर इंट्रानेसल लस स्थानिक पातळीवरील म्युकोसल इम्युनिटी (अनुनासिक मार्ग) आणि अँटीबॉडीज तयार करून रक्त अशा दोन पातळ्यांवर संरक्षण देते. यामुळे जेव्हा रोगाचा विषाणू हल्ला करतो तेव्हा तो त्याच्या प्रवेशबिंदूंवर म्हणजेच अनुनासिक मार्गावर निष्प्रभ होतो.
हेही वाचा… Health Special: हंगामी इन्फ्लूएंझा म्हणजे काय? फ्लू कसा पसरतो?
जर एखाद्या व्यक्तीला इंजेक्टेबल लस देऊन सुरक्षित केले गेले आणि व्हायरस हल्ला झाला, तर विषाणू नाकाद्वारे प्रवेश करेल, सुरुवातीला गुणाकार करेल, संक्रमित करेल आणि नंतर रक्तात पोहोचल्यावर तो निष्प्रभ होईल. त्या व्यक्तीचे एकंदरीत संरक्षण केले जाईल परंतु सुरुवातीच्या काळात रोग पसरू शकतो. अनेक अभ्यासांनी हे सिद्ध केले आहे की इंट्रानेसल लसीची क्लिनिकल कार्यक्षमता इंजेक्टेबल लसीपेक्षा श्रेष्ठ आहे.
फ्लू लस घेण्याची सर्वोत्तम वेळ कधी आहे?
फ्लूचा हंगाम लांबी आणि तीव्रतेत दरवर्षी बदलतो, आपण लस उपलब्ध होताच आणि संपूर्ण फ्लू हंगामात फ्लू लसीचा डोस घेऊ शकता. वयस्कर व्यक्ती- वयवर्षे ६५ नंतर, मुले व ज्यांची प्रतिकार शक्ती कमी आहे यांनी, दरवर्षी एकदा लस घ्यावी.
दरवर्षी लसीचा डोस का घ्यावा?
फ्लूचे विषाणू सतत बदलत असतात. सामान्यत: फ्लूच्या प्रत्येक हंगामात नवीन इन्फ्लूएंझा विषाणूचे स्ट्रेन फिरतात. दरवर्षी फ्लूच्या हंगामापूर्वी, सर्वात अलीकडील फिरणारे विषाणू जागतिक आरोग्य संघटनेद्वारे शोधून त्यांची ओळख पटवली जाते. आणि सर्वोत्तम संरक्षण प्रदान करण्यासाठी नवीन लस फॉर्म्युला ऑर्डरमध्ये समाविष्ट केले जातात.
मुलांना फ्लूची लस देतात का?
ही लस २ ते १७ वर्षे वयोगटातील मुलांमध्ये सुरक्षित आहे. आणि दोन वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या मुलांमध्ये वापरण्यासाठी परवानगी नाही. साधारपणे फ्लूच्या सौम्य लक्षणांसाठी डॉक्टरांना भेटण्याचीही गरज नाही. या आजारात आहारावर ताबा ठेवून सूप व साधे जेवण घ्यावे. पोट हलके आणि साफ ठेवावे. यात नाक आणि घशाचे आवरण प्रदाहयुक्त होते त्यामुळे मिठाच्या गुळण्या आणि नाकाने निलगिरी तेलाचा वास घ्यावा आणि दोन थेंब नाकात टाकावेत. तुळस, मिरी, दालचिनी, आले याचा काढा घ्यावा. बाजारातील मिठाई, खराब फळे खाऊ नयेत. वातावरण शुद्ध राखण्यासाठी कडुलिंबाची पाने, राळ, देवदार इत्यादींचा धूप घालावा.
तथापि, आरोग्यविषयक गंभीर गुंतागुंत होण्याचा धोका असलेली लक्षणे आढळल्यास डॉक्टरांशी बोलणे आवश्यक आहे. परिसरात स्थानिक फ्लूचा प्रादुर्भाव असल्यास तातडीने प्रतिरोधक पावले उचलावीत. गुंतागुंत होण्याचा धोका जास्त असलेल्या लोकांमध्ये लहान मुले आणि ६५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या प्रौढांचा समावेश होतो. गर्भधारणा, मधुमेह, न्यूरोलॉजिकल आजार, दमा, फुफ्फुसाचा जुनाट आजार, कर्करोग, हृदयरोग, स्ट्रोकचा इतिहास, मूत्रपिंड, यकृत किंवा चयापचय विकार, एचआयव्ही, रक्त विकार व कमकुवत रोगप्रतिकार प्रणाली या गटातील व्यक्तींनी अतिरिक्त काळजी घ्यावी. त्यांना फ्लूसारखी लक्षणे दिसल्यास त्यांनी ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.
