Health Special : तुम्ही जेव्हा त्या विविध आरोग्यपूरक गोळ्यांच्या बाटलीपर्यंत पोहोचता, तेव्हा त्या गोळ्या किती चांगले काम करतील आणि मूळात त्या सुरक्षित आहेत का याची खात्री केली पाहिजे. स्वतःला विचारण्याची पहिली गोष्ट म्हणजे तुम्हाला आरोग्यपूरक गोळ्यांची खरोखरच गरज आहे का? सध्या बरेच भारतीय दररोज किंवा प्रसंगी एक किंवा अधिक आरोग्यपूरक गोळ्या घेतात. सप्लिमेंट्स प्रिस्क्रिप्शनशिवाय उपलब्ध आहेत आणि सहसा गोळी, पावडर किंवा द्रव स्वरूपात येतात. आरोग्यपूरक गोळ्यांमध्ये जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि हर्बल उत्पादने यांचा समावेश होतो, ज्यांना वनस्पतिजन्य असेही म्हंणले जाते.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
“विविध प्रकारचे निरोगी पदार्थ खाल्ल्याने तुम्हाला आवश्यक असलेली सर्व पोषकतत्त्वे मिळणे शक्य आहे, त्यामुळे तुम्हाला आरोग्यपूरक गोळ्या घेण्याची गरज नाही,परंतु तुमच्या आहारातील पोकळी भरून काढण्यासाठी आरोग्यपूरक गोळ्या उपयुक्त ठरू शकतात.”
हल्ली आपण वर्तमानपत्रे किंवा टीव्हीवर आहारातील काही घटकांची कमतरता भरून काढण्याचा दावा करणाऱ्या आहार पूरक गोळ्यांच्या जाहिराती पाहात असतो. या गोळ्या औषधाच्या दुकानात मिळत असल्या तरी ही काही आजारावरील औषधे नाहीत. ते आपल्या आरोग्यासाठी आवश्यक असलेले आरोग्यपूरक घटक आहेत. या आरोग्यपूरक गोळ्या, कॅप्सूल, पावडर, जेल टॅब, अर्क किंवा द्रव स्वरूपात येतात. त्यात जीवनसत्त्वे, खनिजे, फायबर, अमीनो अॅसिडस्, औषधी वनस्पती किंवा इतर वनस्पती किंवा एन्झाइम्स असू शकतात. कधीकधी, आहारातील पूरक घटक पेय पदार्थांमध्ये समाविष्ट केले जातात. आरोग्यपूरक घटक किंवा गोळ्या विकत घेण्यासाठी डॉक्टरांच्या प्रिस्क्रिप्शनची आवश्यकता नसते.
हेही वाचा : Health Special : सर्दी- पडशावर घरगुती आहारशास्त्रीय उपचार कोणते?
शरीराला पुनर्निर्मिती, शरीर संरक्षण, संवर्धन आणि दैनंदिन कामासाठी लागणारी ऊर्जा ही जीवनसत्वे पुरवितात. आपण सकस, सात्विक चौरस आहार घेत असाल म्हणजे आपल्या आहारात पोषक द्रव्ये योग्य प्रमाणात असतील तर ही पोषक द्रव्ये तुम्हाला गरजेइतकी सत्वे आहारातून देतात. मात्र वाढत्या वयामध्ये आहार व हालचाल कमी होते व तसेच पचनाचे कार्य ही मंदावते. अशावेळी शरीरात या सर्व जीवनसत्वे व खनिजांची कमतरता निर्माण होते. त्यामुळे वाढत्या वयात हे घेणे आवश्यक ठरते. काही धर्मांमध्ये (जैन) विशिष्ट खाण्याच्या सवयीमुळेही अशी कमतरता दिसते. मोठ्या आजारातून बरे होताना गरजेनुसार डॉक्टर पूरक आहार म्हणून काही आरोग्यपूरक गोळ्या काही कालावधीसाठी घेण्याची शिफारस करू शकतात. तुम्ही सकस सात्विक आहार घेत असाल व निरोगी असाल तर डॉक्टरांनी सांगितल्याशिवाय आरोग्यपूरक गोळ्या घेणे टाळायला हवे. इतकेच नाही तर त्यामधील जीवनसत्व ड व इ, बीटाकॅरोटिन, कॅल्शिअम आवश्यक मात्रेपेक्षा जास्त असल्यास हानिकारक ठरू शकतात.
हेही वाचा : Health Special: थंडीत उडदाचा वापर जेवणात कसा करावा?
आवश्यकता वाटेल तेव्हा सल्ल्यासाठी आपल्या डॉक्टरांशी किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञाशी बोला. आरोग्यपूरक गोळ्या घेतल्याने हृदयरोग अथवा कर्करोग होण्याचा धोका कमी होत नाही. तसेच स्मरणशक्तीचा ऱ्हास इत्यादी बुद्धीशी निगडित आकलनविषयक आजारांचा धोकाही कमी होत नाही. केवळ गर्भार अवस्थेत दिले जाणारे फॉलिक अॅसिड तसेच लोह, कॅल्शियम गरजेनुसार डॉक्टरांच्या सल्याने घेणे उपयुक्त असते. काही सप्लिमेंट्सचे साइड इफेक्ट्स असू शकतात, विशेषत: शस्त्रक्रियेपूर्वी किंवा इतर औषधे घेतल्यास. तुम्हाला काही आरोग्यविषयक परिस्थिती असल्यास सप्लिमेंटमुळे समस्या निर्माण होऊ शकतात.
“कोणत्याही सप्लिमेंटमुळे कोणत्याही जुनाट आजाराचा मार्ग उलटू शकतो याचा फारसा पुरावा नाही,” “त्या अपेक्षेने आरोग्यपूरक गोळ्या घेऊ नका.”
आरोग्यपूरक घटक कधी घ्यावेत?
५० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या लोकांना जास्त जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची आवश्यकता असू शकते. ऑस्टिओपोरोसिस म्हणजेच हाडे पोकळ होऊन कमजोर होतात किंवा संधिवात या सारख्या आरोग्याच्या समस्येमध्ये वृद्ध महिला आणि पुरुष दोघांमध्येही फ्रॅक्चर होऊ शकतो. कॅल्शियम ड जीवनसत्वासह सर्व वयोगटात हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी कार्य करते.
ड जीवनसत्व : वयस्कर असल्यास व ड जीवनसत्वाची कमतरता असल्यास रोज ८०० ते ४००० युनिट्स घ्यावीत. पर्यायी ड जीवनसत्वाची सॅशे किंवा कॅप्सूल्स मिळतात. त्यामध्ये ६०००० युनिट्स असतात. सुरुवातील आठवड्यातून एकदा असे आठ आठवडे ती घ्यावीत. नंतर आवश्यकतेप्रमाणे महिन्यातून एक वेळा घ्यावे. आवश्यकतेनुसार डॉक्टरांच्या सल्ल्याने कॅल्शियमच्या गोळ्या घ्याव्यात.
ब जीवनसत्व ६- लाल रक्त पेशी तयार करण्यासाठी या जीवनसत्त्वाची आवश्यकता असते. हे बटाटे, केळी, कोंबडी, भाज्या, सोयाबीन इत्यादीमध्ये आढळते.
ब जीवनसत्व १२ – आपल्या लाल रक्तपेशी आणि तंत्रिका निरोगी ठेवण्यास मदत करते. वृद्ध प्रौढांना इतर प्रौढांइतकेच व्हिटॅमिन बी १२ आवश्यक असते, परंतु काहींना अन्नात नैसर्गिकरित्या असंलेले जीवनसत्व शोषण्यास त्रास होतो. आपणास ही समस्या असल्यास, डॉक्टरांनी शिफारस केली असल्यास आपण या व्हिटॅमिनच्या गोळ्या घ्याव्यात.
अँटीऑक्सिडंट्स म्हणजे काय?
हे अन्नातील नैसर्गिक पदार्थ आहेत जे आपल्याला काही आजारांपासून वाचवितात. येथे अँटीऑक्सिडेंटचे काही सामान्य स्त्रोत आहेत जे आपल्या आहारात आपण निश्चितपणे समाविष्ट केले पाहिजेत:
बीटा कॅरोटीन – गडद रंगाची फळे आणि भाज्या एकतर गडद हिरव्या किंवा गडद केशरी, अंड्याचा बलक
सेलेनियम — मासे , यकृत, मांस आणि धान्ये
व्हिटॅमिन सी –लिंबूवर्गीय फळे, मिरपूड, टोमॅटो, मोड आलेले कडधान्य, आवळा, पेरू, सिमला मिरची , बटाटा आणि बेरी
व्हिटॅमिन ई —सुका मेवा, तीळ, आणि कॅनोला, ऑलिव्ह, गव्हाचा भुसा आणि शेंगदाणा तेल
काही पूरक आहार वेगवेगळ्या प्रकारे आरोग्य वाढवू शकतात. सर्वात लोकप्रिय पोषक पूरक म्हणजे मल्टीविटामिन, कॅल्शियम आणि जीवनसत्त्वे बी, सी आणि डी. कॅल्शियम हाडांच्या आरोग्यास समर्थन देते आणि व्हिटॅमिन डी शरीराला कॅल्शियम शोषण्यास मदत करते. व्हिटॅमिन सी आणि ई अँटिऑक्सिडंट्स आहेत.
हेही वाचा : बदाम, ओट्स, डाळ खाण्यापुर्वी भिजवल्यास मिळतील दुप्पट फायदे; तज्ज्ञ काय सांगतात, वाचा
गरोदरपणात स्त्रियांना लोहाची गरज असते आणि स्तनपान करवलेल्या अर्भकांना व्हिटॅमिन डी ची गरज असते. फॉलिक अॅसिड – दररोज ४०० मायक्रोग्रॅम, मग ते पूरक आहारातून असो किंवा मजबूत अन्नातून – बाळंतपणाच्या वयातील सर्व महिलांसाठी महत्वाचे आहे. व्हिटॅमिन बी १२ चेता आणि रक्त पेशी निरोगी ठेवते. “व्हिटॅमिन बी १२ मुख्यतः मांस, मासे आणि दुग्धजन्य पदार्थांमधून येते, म्हणून शाकाहारी लोक ते पुरेसे मिळतील याची खात्री करण्यासाठी पूरक आहार घेण्याचा विचार करू शकतात.”
माझ्यासाठी काय चांगले आहे?
आपण आरोग्यपूरक घटक (गोळ्या आदी ) वापरण्याबद्दल विचार करत असाल तर आपल्या डॉक्टर, फार्मासिस्ट किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञांशी बोला. एखाद्या गोष्टीस “नैसर्गिक” असे म्हटले जाते म्हणजे ते आपल्यासाठी सुरक्षित किंवा चांगले आहे असे नाही. त्याचेही दुष्परिणाम असू शकतात. आपल्या डॉक्टरांना आपण आहारपूरक गोळ्या वापरण्याचे ठरविले आहे का हे माहीत असले पाहिजे. प्रथम आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्याशिवाय कोणत्याही आरोग्याच्या स्थितीचे निदान करू नका किंवा त्यावर उपचार करु नका. हुशारीने खरेदी करा. आपले डॉक्टर, आहारतज्ज्ञ किंवा फार्मासिस्ट शिफारस करतात ते विकत घ्या. चांगल्या कंपन्यांची जेनेरिक औषधे ही स्वस्त व चांगली असतात. आपल्याला आवश्यक नसलेल्या घटकांसह आरोग्यपूरक घटक गोळ्या आदी खरेदी करू नका. आरोग्यपूरक घटकांवर अनावश्यक पैसे वाया घालवू नका.
“विविध प्रकारचे निरोगी पदार्थ खाल्ल्याने तुम्हाला आवश्यक असलेली सर्व पोषकतत्त्वे मिळणे शक्य आहे, त्यामुळे तुम्हाला आरोग्यपूरक गोळ्या घेण्याची गरज नाही,परंतु तुमच्या आहारातील पोकळी भरून काढण्यासाठी आरोग्यपूरक गोळ्या उपयुक्त ठरू शकतात.”
हल्ली आपण वर्तमानपत्रे किंवा टीव्हीवर आहारातील काही घटकांची कमतरता भरून काढण्याचा दावा करणाऱ्या आहार पूरक गोळ्यांच्या जाहिराती पाहात असतो. या गोळ्या औषधाच्या दुकानात मिळत असल्या तरी ही काही आजारावरील औषधे नाहीत. ते आपल्या आरोग्यासाठी आवश्यक असलेले आरोग्यपूरक घटक आहेत. या आरोग्यपूरक गोळ्या, कॅप्सूल, पावडर, जेल टॅब, अर्क किंवा द्रव स्वरूपात येतात. त्यात जीवनसत्त्वे, खनिजे, फायबर, अमीनो अॅसिडस्, औषधी वनस्पती किंवा इतर वनस्पती किंवा एन्झाइम्स असू शकतात. कधीकधी, आहारातील पूरक घटक पेय पदार्थांमध्ये समाविष्ट केले जातात. आरोग्यपूरक घटक किंवा गोळ्या विकत घेण्यासाठी डॉक्टरांच्या प्रिस्क्रिप्शनची आवश्यकता नसते.
हेही वाचा : Health Special : सर्दी- पडशावर घरगुती आहारशास्त्रीय उपचार कोणते?
शरीराला पुनर्निर्मिती, शरीर संरक्षण, संवर्धन आणि दैनंदिन कामासाठी लागणारी ऊर्जा ही जीवनसत्वे पुरवितात. आपण सकस, सात्विक चौरस आहार घेत असाल म्हणजे आपल्या आहारात पोषक द्रव्ये योग्य प्रमाणात असतील तर ही पोषक द्रव्ये तुम्हाला गरजेइतकी सत्वे आहारातून देतात. मात्र वाढत्या वयामध्ये आहार व हालचाल कमी होते व तसेच पचनाचे कार्य ही मंदावते. अशावेळी शरीरात या सर्व जीवनसत्वे व खनिजांची कमतरता निर्माण होते. त्यामुळे वाढत्या वयात हे घेणे आवश्यक ठरते. काही धर्मांमध्ये (जैन) विशिष्ट खाण्याच्या सवयीमुळेही अशी कमतरता दिसते. मोठ्या आजारातून बरे होताना गरजेनुसार डॉक्टर पूरक आहार म्हणून काही आरोग्यपूरक गोळ्या काही कालावधीसाठी घेण्याची शिफारस करू शकतात. तुम्ही सकस सात्विक आहार घेत असाल व निरोगी असाल तर डॉक्टरांनी सांगितल्याशिवाय आरोग्यपूरक गोळ्या घेणे टाळायला हवे. इतकेच नाही तर त्यामधील जीवनसत्व ड व इ, बीटाकॅरोटिन, कॅल्शिअम आवश्यक मात्रेपेक्षा जास्त असल्यास हानिकारक ठरू शकतात.
हेही वाचा : Health Special: थंडीत उडदाचा वापर जेवणात कसा करावा?
आवश्यकता वाटेल तेव्हा सल्ल्यासाठी आपल्या डॉक्टरांशी किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञाशी बोला. आरोग्यपूरक गोळ्या घेतल्याने हृदयरोग अथवा कर्करोग होण्याचा धोका कमी होत नाही. तसेच स्मरणशक्तीचा ऱ्हास इत्यादी बुद्धीशी निगडित आकलनविषयक आजारांचा धोकाही कमी होत नाही. केवळ गर्भार अवस्थेत दिले जाणारे फॉलिक अॅसिड तसेच लोह, कॅल्शियम गरजेनुसार डॉक्टरांच्या सल्याने घेणे उपयुक्त असते. काही सप्लिमेंट्सचे साइड इफेक्ट्स असू शकतात, विशेषत: शस्त्रक्रियेपूर्वी किंवा इतर औषधे घेतल्यास. तुम्हाला काही आरोग्यविषयक परिस्थिती असल्यास सप्लिमेंटमुळे समस्या निर्माण होऊ शकतात.
“कोणत्याही सप्लिमेंटमुळे कोणत्याही जुनाट आजाराचा मार्ग उलटू शकतो याचा फारसा पुरावा नाही,” “त्या अपेक्षेने आरोग्यपूरक गोळ्या घेऊ नका.”
आरोग्यपूरक घटक कधी घ्यावेत?
५० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या लोकांना जास्त जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची आवश्यकता असू शकते. ऑस्टिओपोरोसिस म्हणजेच हाडे पोकळ होऊन कमजोर होतात किंवा संधिवात या सारख्या आरोग्याच्या समस्येमध्ये वृद्ध महिला आणि पुरुष दोघांमध्येही फ्रॅक्चर होऊ शकतो. कॅल्शियम ड जीवनसत्वासह सर्व वयोगटात हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी कार्य करते.
ड जीवनसत्व : वयस्कर असल्यास व ड जीवनसत्वाची कमतरता असल्यास रोज ८०० ते ४००० युनिट्स घ्यावीत. पर्यायी ड जीवनसत्वाची सॅशे किंवा कॅप्सूल्स मिळतात. त्यामध्ये ६०००० युनिट्स असतात. सुरुवातील आठवड्यातून एकदा असे आठ आठवडे ती घ्यावीत. नंतर आवश्यकतेप्रमाणे महिन्यातून एक वेळा घ्यावे. आवश्यकतेनुसार डॉक्टरांच्या सल्ल्याने कॅल्शियमच्या गोळ्या घ्याव्यात.
ब जीवनसत्व ६- लाल रक्त पेशी तयार करण्यासाठी या जीवनसत्त्वाची आवश्यकता असते. हे बटाटे, केळी, कोंबडी, भाज्या, सोयाबीन इत्यादीमध्ये आढळते.
ब जीवनसत्व १२ – आपल्या लाल रक्तपेशी आणि तंत्रिका निरोगी ठेवण्यास मदत करते. वृद्ध प्रौढांना इतर प्रौढांइतकेच व्हिटॅमिन बी १२ आवश्यक असते, परंतु काहींना अन्नात नैसर्गिकरित्या असंलेले जीवनसत्व शोषण्यास त्रास होतो. आपणास ही समस्या असल्यास, डॉक्टरांनी शिफारस केली असल्यास आपण या व्हिटॅमिनच्या गोळ्या घ्याव्यात.
अँटीऑक्सिडंट्स म्हणजे काय?
हे अन्नातील नैसर्गिक पदार्थ आहेत जे आपल्याला काही आजारांपासून वाचवितात. येथे अँटीऑक्सिडेंटचे काही सामान्य स्त्रोत आहेत जे आपल्या आहारात आपण निश्चितपणे समाविष्ट केले पाहिजेत:
बीटा कॅरोटीन – गडद रंगाची फळे आणि भाज्या एकतर गडद हिरव्या किंवा गडद केशरी, अंड्याचा बलक
सेलेनियम — मासे , यकृत, मांस आणि धान्ये
व्हिटॅमिन सी –लिंबूवर्गीय फळे, मिरपूड, टोमॅटो, मोड आलेले कडधान्य, आवळा, पेरू, सिमला मिरची , बटाटा आणि बेरी
व्हिटॅमिन ई —सुका मेवा, तीळ, आणि कॅनोला, ऑलिव्ह, गव्हाचा भुसा आणि शेंगदाणा तेल
काही पूरक आहार वेगवेगळ्या प्रकारे आरोग्य वाढवू शकतात. सर्वात लोकप्रिय पोषक पूरक म्हणजे मल्टीविटामिन, कॅल्शियम आणि जीवनसत्त्वे बी, सी आणि डी. कॅल्शियम हाडांच्या आरोग्यास समर्थन देते आणि व्हिटॅमिन डी शरीराला कॅल्शियम शोषण्यास मदत करते. व्हिटॅमिन सी आणि ई अँटिऑक्सिडंट्स आहेत.
हेही वाचा : बदाम, ओट्स, डाळ खाण्यापुर्वी भिजवल्यास मिळतील दुप्पट फायदे; तज्ज्ञ काय सांगतात, वाचा
गरोदरपणात स्त्रियांना लोहाची गरज असते आणि स्तनपान करवलेल्या अर्भकांना व्हिटॅमिन डी ची गरज असते. फॉलिक अॅसिड – दररोज ४०० मायक्रोग्रॅम, मग ते पूरक आहारातून असो किंवा मजबूत अन्नातून – बाळंतपणाच्या वयातील सर्व महिलांसाठी महत्वाचे आहे. व्हिटॅमिन बी १२ चेता आणि रक्त पेशी निरोगी ठेवते. “व्हिटॅमिन बी १२ मुख्यतः मांस, मासे आणि दुग्धजन्य पदार्थांमधून येते, म्हणून शाकाहारी लोक ते पुरेसे मिळतील याची खात्री करण्यासाठी पूरक आहार घेण्याचा विचार करू शकतात.”
माझ्यासाठी काय चांगले आहे?
आपण आरोग्यपूरक घटक (गोळ्या आदी ) वापरण्याबद्दल विचार करत असाल तर आपल्या डॉक्टर, फार्मासिस्ट किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञांशी बोला. एखाद्या गोष्टीस “नैसर्गिक” असे म्हटले जाते म्हणजे ते आपल्यासाठी सुरक्षित किंवा चांगले आहे असे नाही. त्याचेही दुष्परिणाम असू शकतात. आपल्या डॉक्टरांना आपण आहारपूरक गोळ्या वापरण्याचे ठरविले आहे का हे माहीत असले पाहिजे. प्रथम आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्याशिवाय कोणत्याही आरोग्याच्या स्थितीचे निदान करू नका किंवा त्यावर उपचार करु नका. हुशारीने खरेदी करा. आपले डॉक्टर, आहारतज्ज्ञ किंवा फार्मासिस्ट शिफारस करतात ते विकत घ्या. चांगल्या कंपन्यांची जेनेरिक औषधे ही स्वस्त व चांगली असतात. आपल्याला आवश्यक नसलेल्या घटकांसह आरोग्यपूरक घटक गोळ्या आदी खरेदी करू नका. आरोग्यपूरक घटकांवर अनावश्यक पैसे वाया घालवू नका.
