Top Janmashtami destinations in India: कृष्ण जन्माष्टमीला जन्माष्टमी देखील म्हणतात, हा एक प्रमुख हिंदू सण आहे जो विष्णूचा आठवा अवतार भगवान कृष्णाच्या जन्माचे स्मरण करून देतो. भगवान कृष्णला हे करुणा, रक्षा आणि प्रेमाची देवता मानले जाते. श्रीकृष्ण हे हिंदू धर्मातील सर्वात मोठ्या प्रमाणावर पूजल्या जाणाऱ्या आणि प्रिय देवतांपैकी एक आहेत. ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ऑगस्ट किंवा सप्टेंबरमध्ये येणाऱ्या भाद्रपद महिन्यातील कृष्ण पक्षाच्या अष्टमी (आठवा दिवस) रोजी कृष्ण जन्माष्टमी साजरी केली जाते. यावर्षी, भगवान कृष्णाची ५२५१वी जयंती आहे जी सोमवार, २६ ऑगस्ट, २०२४ रोजी साजरी केली जाईल.
गोकुळाष्टमी आणि श्रीकृष्ण जयंती यासह विविध नावांनी कृष्ण जन्माष्टमी साजरी केली जाते. गुजरातमध्ये याला सतम अठम (Satam Atham) असे संबोधले जाते, तर दक्षिण भारतात, विशेषत: केरळमध्ये या सणाला अष्टमी रोहिणी म्हणतात. भारतात आणि जगभरातील हिंदूंद्वारे जन्माष्टमी उत्साहात आणि भक्तिभावाने साजरी केली जाते. कृष्ण जन्माष्टमी भारतात कशी साजरी केली जाते हे आपण जाणून घेऊ या
जन्माष्टीमचा सोहळ्यानिमित्त भेट देण्यासारखी भारतातील सर्वोत्तम १० ठिकाणे (top 10 must-visit destinations)
१) मथुरा, उत्तर प्रदेशातील वृंदावन(. Mathura, Vrindavan in Uttar Pradesh):
भगवान कृष्णाचे जन्मस्थान मथुरेला जन्माष्टमीच्या वेळी विशेष महत्त्व आहे, कारण भक्त दिवसभर उपवास करतात, मध्यरात्रीपर्यंत जागरण करतात, जे कृष्णाच्या जन्माचे प्रतीक असल्याचे मानले जाते. मध्यरात्रीची पूजा ही एक खास गोष्ट आहे, ज्या दरम्यान कृष्णाच्या मूर्तीला विधीपूर्वक स्नान केले जाते आणि नवीन कपडे घातले जातात. मथुरेतील लोकांनी कृष्णाच्या जन्माची कथा दर्शविणारी पालखी तयार करतात, ज्याला झांकी असेही म्हणतात.
कृष्णाच्या जीवनातील आणखी एक महत्त्वाचे स्थान वृंदावन, कृष्णाच्या बालपण आणि किशोरवयीन वर्षांशी आणि त्यांच्या प्रसिद्ध रास लीलांशी संबंधित आहे. वृंदावनात जन्माष्टमीचा उत्सव जवळपास १० दिवस अगोदर सुरू होतो. ज्या दिवशी कृष्णाचे जीवन रास लीलांद्वारे, झांकीस अभिषेकसह पुन्हा निर्माण केले जाते, त्या दिवशी कृष्णाचे भव्य विधीवत स्नान केले जाते.
२) गोकुळ, उत्तर प्रदेश ( Gokul, Uttar Pradesh):
मथुरेजवळ असलेले गोकुळ कृष्णाच्या बालपणाशी जवळून जोडलेले आहे. इथल्या जंगलात गाईंचा कळप चरत असे. विशेष म्हणजे, जन्माष्टमी वास्तविक उत्सवाच्या दिवसानंतर एक दिवस साजरी केली जाते, कारण पौराणिक कथेनुसार, कृष्णाचा जन्म झाल्यानंतरच्या दिवशी मध्यरात्रीनंतर त्याला गोकुळात आणण्यात आले होते.
येथील उत्सव अद्वितीय आहेत – मध्यरात्री, गोकुळचे लोक गंगा नदीचे पवित्र पाणी, तसेच दही, दूध आणि अमृत कृष्णाच्या मूर्तीवर ओततात. स्थानिक लोक हलक्याफुलक्या उपक्रमांमध्येही भाग घेतात आणि एकमेकांना दूध आणि हळदी लावून खेळ खेळतात. या काळात, राधा रमण आणि राधा दामोदर मंदिरे ही प्रमुख धार्मिक केंद्रे आहेत ज्यांना सर्वाधिक पर्यटक भेट देतात.
३) महाराष्ट्रातील पुणे, मुंबई( Pune, Mumbai in Maharashtra):
माखनचोर म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कृष्णाला लहानपणी दही आणि ताक खाण्याची आवड होती. याच्या स्मरणार्थ आणि कृष्णाचे बालपण पुन्हा अुभण्यासाठी, जन्माष्टमी हा सण पुणे, मुंबई आणि महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी दहीहंडी म्हणून साजरा केला जातो. उत्सवाच्या दुसऱ्या दिवशी, भाविक एकावर एक थर लावून दहीहंडी फोडतात. दही आणि सुक्या मेव्याने भरलेले मातीचे भांडे (हंडी) उंचावर बांधले जाते जे फोडण्यासाठी गोविंदा एकमेकांच्या खांद्यावर उभे राहून ऐकावर एक अनेक थर लावतात आणि दहीहंडी फोडतात. राज्यात अनेक ठिकाणी दहीहंडी फोडण्याची स्पर्धा आयोजित केली जाते जे मोठ्या उंचीवर टांगले जातात. मुंबई आणि पुण्यातील दहीहंडी सोहळा पाहण्यासाठी लोक आवर्जून येतात.
४) राजस्थानातील नाथद्वारा मंदीर(Nathdwara in Rajasthan) :
श्रीकृष्णाच्या रूपातील श्री नाथजींचे भव्य रूप या नाथद्वारा मंदिरात आहे. श्रीनाथजींची मूर्ती पूर्वी मथुरेजवळील गोकुळमध्ये होती. पण जेव्हा औरंगजेबाला ते नष्ट करायचे होते तेव्हा वल्लभ गोस्वामींनी ते राजस्थान येथे नेले. ज्या ठिकाणी मूर्तीची पुनर्स्थापना करण्यात आली त्या जागेला नाथद्वारा म्हणतात. नाथद्वारा प्रसिद्ध श्रीनाथजी मंदिरात जन्माष्टमी मोठ्या उत्सवाने आणि मोठ्या भक्तीने साजरी केली जाते. श्रीकृष्णाला त्यांच्या बालस्वरूपात श्रीनाथजी म्हणून समर्पित केलेले त्या दिवशी विशेष समारंभ आयोजित केले जातात तेव्हा मंदिर सुंदरपणे सजवले जाते. भक्त प्रार्थना करण्यासाठी भक्तिगीते गाण्यासाठी आणि प्रसाद वाटपात भाग घेण्यासाठी एकत्र येतात.
५) गुजरातमधील द्वारका (Dwarka in Gujarat):
द्वारका, कृष्णाने स्वतः स्थापन केलेले पौराणिक शहर, भव्य जन्माष्टमी उत्सव आयोजित करते. मंदिरे भव्यपणे सजवली जातात आणि कृष्णाच्या सन्मानार्थ विस्तृत विधींची मालिका केली जाते. भक्तगण मोठ्या संख्येने स्तोत्र गाण्यासाठी आणि देवतेला विशेष भोग अर्पण करण्यासाठी एकत्र येतात.
६) कर्नाटकातील उडुपी (Udupi in Karnataka)
श्रीकृष्ण मठ आणि गोकुळाष्टमी उत्सवासाठी प्रसिद्ध असलेले उडुपी हे दक्षिण भारतीय तीर्थक्षेत्र आहे. दागिन्यांनी सुशोभित केलेले आणि भव्य सोनेरी रथ (रथ) आणि कनकन्ना किंडीवर वसलेल्या या मंदिरात एक लहान खिडकी आहे ज्यातू कृष्णाने त्याचा भक्त कनकदासाला दर्शन दिले होते असे मानले जाते. जन्माष्टमीचे विधी जसे की अर्घ्यप्रदान, जे मध्यरात्री कृष्णाच्या मूर्तीवर दूध किंवा पाणी ओतणे आणि लाडू अर्पण करणे. देवाच्या बालपणाचे चित्रण करणारी पथनाट्ये आणि मातीच्या मूर्ती कलाकार, नर्तक आणि संगीतकार यांचे सादरीकरण हे देखील उत्सवाचा भाग आहेत.
७) प्रयागराज (Prayagraj):
प्रयागराजपासून ६० किमी अंतरावर मानगड येथे भक्ती मंदिर आहे. जन्माष्टमीला देशभरातून लोक येथे येतात. जन्माष्टमीनिमित्त आकर्षक झांकी (पालखी) काढण्यात येते. येथे दररोज हजारो भाविक येतात. अगदी मथुरा-वृंदावन सारखं वातावरण तुम्हाला इथे पाहायला मिळेल. मानगडच्या भक्ती मंदिरातही प्रेम मंदिर आहे.
८) तामिळनाडूमधील कुंभकोणम (Kumbakonam in Tamil Nadu):
कुंभकोणम पारंपारिक विधी आणि उत्साही सामुदायिक उत्सवांसह जन्माष्टमी साजरी करतात. स्थानिक मंदिरे सुंदरपणे सुशोभित केलेली आहेत आणि भक्त भक्तीगीते गाण्यासाठी आणि कृष्णाच्या सन्मानार्थ नृत्य करण्यासाठी जमतात.
९. केरळमधील गुरुवायूर(Guruvayoor in Kerala) :
गुरुवायूर मंदिर दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध भगवान कृष्ण मंदिर, कृष्णावतारम दरम्यान भगवान विष्णूंना भगवान ब्रह्मदेवाने भेट दिली होती असे मानले जाते. गुरुवायूर मंदिर, दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध भगवान कृष्ण मंदिर, कृष्णावतारम दरम्यान भगवान विष्णूंना भगवान ब्रह्मदेवाने भेट दिली होती असे मानले जाते.
गुरुवायूर, श्री कृष्ण मंदिर हे सर्वात लोकप्रिय तीर्थक्षेत्रांपैकी एक आहे. येथे जन्माष्टमी अष्टमी रोहिणी म्हणून साजरी केली जाते, येथील उत्सवांमध्ये दर्शनासाठी मंदिरातील कृष्णाची मूर्ती सजवतात. उत्सवाच्या आदल्या दिवशी भक्त उपवास करतात. मंदिरात स्तोत्र गातात आणि श्लोक म्हणतात, शिवाय विशेष मैफिली, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि रात्रभर सत्संग करतात.
१० : ओडिशातील जगन्नाथ पुरी (Jagnnath Puri in Odisha):
पुरी येथील जगन्नाथ मंदिराची भूमी कृष्णाचे निवासस्थान असल्याचे म्हटले जाते, जेथे ते आपल्या भावंडांसह, बलराम आणि सुभद्रासह राहत होते. जन्माष्टमी उत्सव दिवसाच्या १७ दिवस आधी सुरू होतो, उत्सव चिन्हांकित केला जातो आणि फुलांनी आणि दिव्यांनी सजवलेला असतो, कलाकार कृष्णाच्या जीवनातील महत्त्वाचे प्रसंग सादर करतात आणि भक्त जेउडा भोग नावाचा विशेष प्रसाद तयार करतात.
गोकुळाष्टमी आणि श्रीकृष्ण जयंती यासह विविध नावांनी कृष्ण जन्माष्टमी साजरी केली जाते. गुजरातमध्ये याला सतम अठम (Satam Atham) असे संबोधले जाते, तर दक्षिण भारतात, विशेषत: केरळमध्ये या सणाला अष्टमी रोहिणी म्हणतात. भारतात आणि जगभरातील हिंदूंद्वारे जन्माष्टमी उत्साहात आणि भक्तिभावाने साजरी केली जाते. कृष्ण जन्माष्टमी भारतात कशी साजरी केली जाते हे आपण जाणून घेऊ या
जन्माष्टीमचा सोहळ्यानिमित्त भेट देण्यासारखी भारतातील सर्वोत्तम १० ठिकाणे (top 10 must-visit destinations)
१) मथुरा, उत्तर प्रदेशातील वृंदावन(. Mathura, Vrindavan in Uttar Pradesh):
भगवान कृष्णाचे जन्मस्थान मथुरेला जन्माष्टमीच्या वेळी विशेष महत्त्व आहे, कारण भक्त दिवसभर उपवास करतात, मध्यरात्रीपर्यंत जागरण करतात, जे कृष्णाच्या जन्माचे प्रतीक असल्याचे मानले जाते. मध्यरात्रीची पूजा ही एक खास गोष्ट आहे, ज्या दरम्यान कृष्णाच्या मूर्तीला विधीपूर्वक स्नान केले जाते आणि नवीन कपडे घातले जातात. मथुरेतील लोकांनी कृष्णाच्या जन्माची कथा दर्शविणारी पालखी तयार करतात, ज्याला झांकी असेही म्हणतात.
कृष्णाच्या जीवनातील आणखी एक महत्त्वाचे स्थान वृंदावन, कृष्णाच्या बालपण आणि किशोरवयीन वर्षांशी आणि त्यांच्या प्रसिद्ध रास लीलांशी संबंधित आहे. वृंदावनात जन्माष्टमीचा उत्सव जवळपास १० दिवस अगोदर सुरू होतो. ज्या दिवशी कृष्णाचे जीवन रास लीलांद्वारे, झांकीस अभिषेकसह पुन्हा निर्माण केले जाते, त्या दिवशी कृष्णाचे भव्य विधीवत स्नान केले जाते.
२) गोकुळ, उत्तर प्रदेश ( Gokul, Uttar Pradesh):
मथुरेजवळ असलेले गोकुळ कृष्णाच्या बालपणाशी जवळून जोडलेले आहे. इथल्या जंगलात गाईंचा कळप चरत असे. विशेष म्हणजे, जन्माष्टमी वास्तविक उत्सवाच्या दिवसानंतर एक दिवस साजरी केली जाते, कारण पौराणिक कथेनुसार, कृष्णाचा जन्म झाल्यानंतरच्या दिवशी मध्यरात्रीनंतर त्याला गोकुळात आणण्यात आले होते.
येथील उत्सव अद्वितीय आहेत – मध्यरात्री, गोकुळचे लोक गंगा नदीचे पवित्र पाणी, तसेच दही, दूध आणि अमृत कृष्णाच्या मूर्तीवर ओततात. स्थानिक लोक हलक्याफुलक्या उपक्रमांमध्येही भाग घेतात आणि एकमेकांना दूध आणि हळदी लावून खेळ खेळतात. या काळात, राधा रमण आणि राधा दामोदर मंदिरे ही प्रमुख धार्मिक केंद्रे आहेत ज्यांना सर्वाधिक पर्यटक भेट देतात.
३) महाराष्ट्रातील पुणे, मुंबई( Pune, Mumbai in Maharashtra):
माखनचोर म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कृष्णाला लहानपणी दही आणि ताक खाण्याची आवड होती. याच्या स्मरणार्थ आणि कृष्णाचे बालपण पुन्हा अुभण्यासाठी, जन्माष्टमी हा सण पुणे, मुंबई आणि महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी दहीहंडी म्हणून साजरा केला जातो. उत्सवाच्या दुसऱ्या दिवशी, भाविक एकावर एक थर लावून दहीहंडी फोडतात. दही आणि सुक्या मेव्याने भरलेले मातीचे भांडे (हंडी) उंचावर बांधले जाते जे फोडण्यासाठी गोविंदा एकमेकांच्या खांद्यावर उभे राहून ऐकावर एक अनेक थर लावतात आणि दहीहंडी फोडतात. राज्यात अनेक ठिकाणी दहीहंडी फोडण्याची स्पर्धा आयोजित केली जाते जे मोठ्या उंचीवर टांगले जातात. मुंबई आणि पुण्यातील दहीहंडी सोहळा पाहण्यासाठी लोक आवर्जून येतात.
४) राजस्थानातील नाथद्वारा मंदीर(Nathdwara in Rajasthan) :
श्रीकृष्णाच्या रूपातील श्री नाथजींचे भव्य रूप या नाथद्वारा मंदिरात आहे. श्रीनाथजींची मूर्ती पूर्वी मथुरेजवळील गोकुळमध्ये होती. पण जेव्हा औरंगजेबाला ते नष्ट करायचे होते तेव्हा वल्लभ गोस्वामींनी ते राजस्थान येथे नेले. ज्या ठिकाणी मूर्तीची पुनर्स्थापना करण्यात आली त्या जागेला नाथद्वारा म्हणतात. नाथद्वारा प्रसिद्ध श्रीनाथजी मंदिरात जन्माष्टमी मोठ्या उत्सवाने आणि मोठ्या भक्तीने साजरी केली जाते. श्रीकृष्णाला त्यांच्या बालस्वरूपात श्रीनाथजी म्हणून समर्पित केलेले त्या दिवशी विशेष समारंभ आयोजित केले जातात तेव्हा मंदिर सुंदरपणे सजवले जाते. भक्त प्रार्थना करण्यासाठी भक्तिगीते गाण्यासाठी आणि प्रसाद वाटपात भाग घेण्यासाठी एकत्र येतात.
५) गुजरातमधील द्वारका (Dwarka in Gujarat):
द्वारका, कृष्णाने स्वतः स्थापन केलेले पौराणिक शहर, भव्य जन्माष्टमी उत्सव आयोजित करते. मंदिरे भव्यपणे सजवली जातात आणि कृष्णाच्या सन्मानार्थ विस्तृत विधींची मालिका केली जाते. भक्तगण मोठ्या संख्येने स्तोत्र गाण्यासाठी आणि देवतेला विशेष भोग अर्पण करण्यासाठी एकत्र येतात.
६) कर्नाटकातील उडुपी (Udupi in Karnataka)
श्रीकृष्ण मठ आणि गोकुळाष्टमी उत्सवासाठी प्रसिद्ध असलेले उडुपी हे दक्षिण भारतीय तीर्थक्षेत्र आहे. दागिन्यांनी सुशोभित केलेले आणि भव्य सोनेरी रथ (रथ) आणि कनकन्ना किंडीवर वसलेल्या या मंदिरात एक लहान खिडकी आहे ज्यातू कृष्णाने त्याचा भक्त कनकदासाला दर्शन दिले होते असे मानले जाते. जन्माष्टमीचे विधी जसे की अर्घ्यप्रदान, जे मध्यरात्री कृष्णाच्या मूर्तीवर दूध किंवा पाणी ओतणे आणि लाडू अर्पण करणे. देवाच्या बालपणाचे चित्रण करणारी पथनाट्ये आणि मातीच्या मूर्ती कलाकार, नर्तक आणि संगीतकार यांचे सादरीकरण हे देखील उत्सवाचा भाग आहेत.
७) प्रयागराज (Prayagraj):
प्रयागराजपासून ६० किमी अंतरावर मानगड येथे भक्ती मंदिर आहे. जन्माष्टमीला देशभरातून लोक येथे येतात. जन्माष्टमीनिमित्त आकर्षक झांकी (पालखी) काढण्यात येते. येथे दररोज हजारो भाविक येतात. अगदी मथुरा-वृंदावन सारखं वातावरण तुम्हाला इथे पाहायला मिळेल. मानगडच्या भक्ती मंदिरातही प्रेम मंदिर आहे.
८) तामिळनाडूमधील कुंभकोणम (Kumbakonam in Tamil Nadu):
कुंभकोणम पारंपारिक विधी आणि उत्साही सामुदायिक उत्सवांसह जन्माष्टमी साजरी करतात. स्थानिक मंदिरे सुंदरपणे सुशोभित केलेली आहेत आणि भक्त भक्तीगीते गाण्यासाठी आणि कृष्णाच्या सन्मानार्थ नृत्य करण्यासाठी जमतात.
९. केरळमधील गुरुवायूर(Guruvayoor in Kerala) :
गुरुवायूर मंदिर दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध भगवान कृष्ण मंदिर, कृष्णावतारम दरम्यान भगवान विष्णूंना भगवान ब्रह्मदेवाने भेट दिली होती असे मानले जाते. गुरुवायूर मंदिर, दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध भगवान कृष्ण मंदिर, कृष्णावतारम दरम्यान भगवान विष्णूंना भगवान ब्रह्मदेवाने भेट दिली होती असे मानले जाते.
गुरुवायूर, श्री कृष्ण मंदिर हे सर्वात लोकप्रिय तीर्थक्षेत्रांपैकी एक आहे. येथे जन्माष्टमी अष्टमी रोहिणी म्हणून साजरी केली जाते, येथील उत्सवांमध्ये दर्शनासाठी मंदिरातील कृष्णाची मूर्ती सजवतात. उत्सवाच्या आदल्या दिवशी भक्त उपवास करतात. मंदिरात स्तोत्र गातात आणि श्लोक म्हणतात, शिवाय विशेष मैफिली, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि रात्रभर सत्संग करतात.
१० : ओडिशातील जगन्नाथ पुरी (Jagnnath Puri in Odisha):
पुरी येथील जगन्नाथ मंदिराची भूमी कृष्णाचे निवासस्थान असल्याचे म्हटले जाते, जेथे ते आपल्या भावंडांसह, बलराम आणि सुभद्रासह राहत होते. जन्माष्टमी उत्सव दिवसाच्या १७ दिवस आधी सुरू होतो, उत्सव चिन्हांकित केला जातो आणि फुलांनी आणि दिव्यांनी सजवलेला असतो, कलाकार कृष्णाच्या जीवनातील महत्त्वाचे प्रसंग सादर करतात आणि भक्त जेउडा भोग नावाचा विशेष प्रसाद तयार करतात.
