आबालवृद्ध : वृद्धांमधील श्वसनमार्गाचे आजार

वृद्ध मंडळींमध्ये रोगप्रतिकारशक्ती कमी झालेली असते, शिवाय वयामुळे श्वसनयंत्रणेच्या कार्यावरही काही प्रमाणात परिणाम होतो. या गोष्टींमुळे वृद्धांमध्ये श्वसनमार्गाचा संसर्ग वारंवार आणि गंभीर स्वरूपाचाही होण्याची शक्यता अधिक असते. अनेक जणांमध्ये अशा संसर्गात रुग्णालयात दाखल व्हायची वेळ येते. यातील काही संसर्गाविषयी जाणून घेऊ झ्र्

वृद्धांमध्ये होणाऱ्या श्वसनमार्गाच्या संसर्गासाठी विविध घटक कारणीभूत ठरतात. वयानुसार श्वसनयंत्रणेवर झालेला परिणाम, लहानपणी झालेला श्वसनमार्गाच्या संसर्गाचा त्रास, फुप्फुसाचे जुनाट आजार याबरोबरच एकूणच कुपोषण, वातावरणीय प्रदूषण आणि धूम्रपानासारख्या सवयींचाही त्यात समावेश आहे. हे संसर्ग साधारणत: दोन प्रकारचे असतात- विषाणू संसर्ग आणि जिवाणू संसर्ग.

विषाणू संसर्ग : ‘ऱ्हायनो व्हायरस’ आणि ‘कोरोना व्हायरस’ हे श्वसनमार्गाच्या वरच्या भागासाठी- म्हणजे नाक, घसा, टॉन्सिल्स, नाका-तोंडाच्या मागचा ‘फॅरिन्क्स’ हा घशाचा भाग यासाठी त्रासदायक ठरतात, तर ‘अडीनोव्हायरस’, ‘पॅरा इन्फ्लूएन्झा व्हायरस’ आणि ‘रेस्पिरेटरी सिन्शिटिअल व्हायरस’ हे श्वसनमार्गाच्या खालच्या भागात संसर्ग निर्माण करतात. शिवाय इन्फ्लूएन्झा विषाणूचा प्रादुर्भाव असतो तेव्हा त्यामुळेही संसर्ग होऊ शकतो. कफ, घसा धरणे, श्वसनमार्ग अरुंद होणे, ताप, सर्दी, नाक चोंदणे ही अशा प्रकारच्या संसर्गाची सर्वसाधारण लक्षणे. यामुळे रुग्णास जिवाणू संसर्गदेखील होऊ शकतो. आजारी व्यक्तीने शिंकताना तोंडावर रुमाल न धरणे किंवा अशा व्यक्तीशी केलेले हस्तांदोलन या मार्गाने संसर्ग दुसऱ्या व्यक्तीस होऊ शकतो. श्वसनमार्गाच्या खालच्या भागाचा संसर्ग झालेल्या २० ते ३० टक्के वृद्धांमध्ये विषाणूजन्य न्यूमोनिया होण्याची शक्यता असते.

जिवाणूजन्य न्यूमोनिया : वृद्धांमध्ये या प्रकारचा न्यूमोनिया अधिक त्रासदायक ठरतो. काळा दमा (क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज), हृदयविकार व मधुमेहासारखे आजार, हिमोग्लोबिन कमी असणे, अल्ब्यूमिन आणि सोडियमची रक्तातील पातळी योग्य नसणे या इतर गोष्टींमुळे हा न्यूमोनिया होऊ शकतो. तसेच वृद्धाश्रमात किंवा रुग्णालयात असलेल्या वृद्धांना तेथील वातावरणामुळेही संसर्गाची शक्यता असते. जीवाणूजन्य न्यूमोनियामध्ये संसर्ग सहसा हळूहळू व सुप्तपणे वाढत जातो. काही रुग्णांमध्ये खोकला, ताप, हुडहुडी भरणे, छातीत दुखणे (प्लूरिटिक चेस्ट पेन) ही लक्षणे दिसतही नाहीत. त्यामुळे आजाराचे निदान होण्यास आणि उपचार सुरू होण्यास वेळ लागू शकतो. तुरळक रुग्णांमध्ये मानसिक अवस्थेत बदल होणे, गोंधळ उडणे, श्वासोच्छ्श्वास जलद होणे, शरीराचे तापमान वाढणे, शरीरातील पाणी कमी होणे आणि हृदय निकामी होण्याची स्थिती निर्माण होणे अशीही लक्षणे दिसतात.

‘अ‍ॅस्पिरेशनल’ न्यूमोनिया :  सूक्ष्म अन्नकण किंवा त्या व्यक्तीच्याच घशातील किंवा पचनसंस्थेतील (गॅस्ट्रिक) स्राव श्वसनमार्गात गेल्यामुळेही न्यूमोनिया होऊ शकतो. तरुणांमध्ये श्वसन यंत्रणेचे कार्य चांगले चालत असल्यामुळे तसेच चांगल्या रोगप्रतिकारशक्तीमुळे त्रास आपोआप टळतो, पण वृद्धांमध्ये तशी परिस्थिती नसल्यामुळे ‘अ‍ॅस्पिरेशनल’ न्यूमोनिया होण्याचा संभव असतो. रुग्णालयात असलेल्यांना, सतत झोपून राहावे लागत असलेल्यांना किंवा पॅरॅलिसिससारखा आजार असलेल्या रुग्णांमध्ये या प्रकारचा न्यूमोनिया अधिक दिसतो.

या प्रकारच्या संसर्गामध्ये निदान वेळेवर होणे गरजेचे ठरते. योग्य औषधोपचारांबरोबरच रुग्णांना पोषक आहार, वेळेवर परिचर्या मदत मिळणेही महत्त्वाचे आहे. धूम्रपान आणि मद्यपानापासून वेळीच दूर राहण्याचा तसेच मधुमेह, दमा, काळा दमा असे आजार असलेल्यांनी साठीनंतर शक्यतो दरवर्षी इन्फ्लूएन्झा लस घेण्याचाही प्रतिबंधासाठी फायदा होतो. वृद्धांमध्ये न्यूमोनिया टाळण्यासाठी ‘न्यूमोकोक्कल’ लसही देतात. त्यामुळे आपल्या फॅमिली डॉक्टरांचा लसीकरणाबद्दल सल्ला जरूर घ्यावा.