आडवाटेवरची वारसास्थळे : अंभेरीचा कार्तिकेय

कार्तिकेय या देवतेबद्दल आपल्याकडे महाराष्ट्रात काहीशी नकारात्मक भावना दिसत असली तरी या देवतेचा उल्लेख अथवा आढळ हा अगदी कुषाण काळापासून म्हणजेच इ.स.च्या दुसऱ्या शतकापासून सापडतो. कुषाण राजवटीमधल्या हुविष्क राजाच्या नाण्यांवर स्कंद, कुमार, विशाख असे वेगवेगळे देव आपल्याला पाहायला मिळतात. त्यांच्यानंतर यौधेयांच्या नाण्यांवरसुद्धा हातात कोंबडा घेतलेल्या ब्रह्मण्यदेवाचे अर्थात काíतकस्वामीचे दर्शन घडते. शक्ती, सेना, सामथ्र्य या सर्वाचे प्रतीक असलेला हा स्कंद, कार्तिकेय महाराष्ट्रात एका आडवाटेच्या जागी वसला आहे. ते ठिकाण नितांत रमणीय आहे आणि त्याहीपेक्षा त्या कार्तिकेयाची मूर्ती फारच देखणी आहे. ते ठिकाण आहे सातारा जिल्ह्य़ातील वडूज तालुक्यातल्या अंभेरी गावात. वडूजकडे जाताना एक छोटासा घाट लागतो. त्याचे नावसुद्धा कार्तिकेय घाट असेच आहे. घाटाखाली असलेल्या दरीला देवदरी असे सुंदर नाव आहे. वेशीतून आत गेले की अंदाजे एक कि.मी. वर रस्ता संपतो आणि समोरच जीर्णोद्धारित मंदिर समोर दिसते. मंदिराच्या अलीकडे देवदरीवर एक लोखंडी पूल बांधलाय पुलावरून समोर कोसळणारा धबधबा फारच प्रेक्षणीय दिसतो. मंदिरात समोरासमोर २ गर्भगृहे आहेत. जुन्या गर्भगृहाच्या पायऱ्या उतरून खाली गेले की आत एक शिविपडी दिसते, त्याच्या मागे उंचीची अंदाजे चार फूट काळ्या पाषाणातील काíतकेयाची अप्रतिम मूर्ती आहे. कार्तिकेयाला इथे एकच मुख असून त्रिभंग अवस्थेतील या मूर्तीला अंदाजे १२ हात आहेत. अंदाजे अशासाठी की वर्षांनुवष्रे तेल वाहिल्यामुळे त्या हातांवर एक प्रकारचे कीटण तयार झालेले दिसते. आणि त्या थरात ते हात झाकून गेले आहेत. उजवा हात अभय मुद्रेत तर डावा कमरेवर ठेवलेला दिसतो. देवाच्या उजव्या बाजूला खाली मोर असून लांबसडक पिसारा डाव्या पायाच्याही पुढेपर्यंत आला आहे. इतकी सुंदर प्रतिमा इथे कशी आली याबाबत मात्र काहीच माहिती मिळत नाही. स्थानिकांच्या मते वर्षांनुर्वष ही मूर्ती इथेच असल्याचे सांगितले जाते. सबंध परिसर हा वटवृक्षांनी आणि झाडीने वेढलेला आहे. महाराष्ट्रातील ठाम समजुतीनुसार इथे सुद्धा स्त्रियांना प्रवेश नाही. जिथपर्यंत गाडी जाते तिथून पुढे हा प्रवेशबंदीचा नियम आहे. परिसरात काही वीरगळसुद्धा ठेवलेले आढळतात. सुप्रसिद्ध औंध संस्थानापासून अगदी जवळ असलेले हे ठिकाण मुद्दाम जाऊन पाहिले पाहिजे.
आशुतोष बापट ashutosh.treks@gmail.com