पुस्तकविश्व : सुसंवादी संभाषण

सुतावरून स्वर्ग
‘शोध’ या ‘डिटेक्टिव्ह’ पुस्तकाचे लेखक डॉ. बी.जी. शेखर (क.ढ.र.) हे पोलीस उप-आयुक्त, क्राइम ब्रँच, गुन्हे अन्वेषण विभाग, बृहन्मुंबई येथे कार्यरत आहेत. कोणत्याही स्वरूपाचा गंभीर गुन्हा घडल्यावर मग तो खून असो, लूटमार असो, दरोडा असो किंवा एखादा बेवारशी मृतदेह सापडला असो. केवळ सुताएवढय़ा पुराव्यावरून त्या पुराव्याचा पाठपुरावा करत स्वर्ग गाठणे म्हणजेच गुन्ह्याची उकल करून गुन्हेगाराला योग्य शिक्षा फर्मावण्यापर्यंतच्या प्रवासाची हातोटी डॉ. बी. जी. शेखर यांना आहे असे म्हटले तर वावगे ठरणार नाही.
घटनास्थळ हे आरोपींच्या प्रतिमांचा आरसा असते. त्याचे बारकाईने निरीक्षण करून आरोपीची घटनास्थळी हरवलेली प्रतिमा शोधणे, हे गुन्हे अन्वेषण करणाऱ्या प्रत्येक पोलीस अधिकाऱ्याचे काम असते. तपासाची सत्यता अन्वेषण अधिकाऱ्याच्या अंगी असलेल्या गुण, जिद्द आणि आत्मविश्वासामुळे सिद्ध होते. काही ठिकाणी गुन्हेगाराला मारहाण करण्यापेक्षा पोलीस अधिकाऱ्याला आपली बुद्धी कसोटीला लावून त्याच्याकडून गुन्हा वदवून घ्यावा लागतो. अशा वेळी यश मिळवण्यासाठी स्वत:च्या बुद्धी व कर्तृत्वावर अधिकाऱ्याचा विश्वास असणे फार महत्त्वाचे असते. सूक्ष्म पुरावेदेखील अत्यंत कठोर व क्लिष्ट गुन्ह्यांची उकल करण्यासाठी व गुन्हेगाराला शासन करण्यासाठी किती उपयुक्त ठरू शकतात याचा ‘शोध’ गुन्हेगारांचा शोध घेताना डॉ. बी. जी. शेखर यांना लागला. सूक्ष्म नैसर्गिक पुराव्यांकडे दुर्लक्ष न करता त्यांचा वापर जिद्दीने व वैशिष्टय़पूर्णरीत्या सातत्याने केल्यास कोणताही गंभीर गुन्हा उघडकीस येऊ शकतो हा आत्मविश्वास प्रत्येक तपासणी अंमलदारामध्ये व त्यास साथ देणाऱ्या प्रत्येक माणसातील पोलिसामध्ये तसेच माणसांमध्ये निर्माण व्हावा या अंत:करणातील इच्छेतूनच डॉ. बी. जी. शेखर यांनी हे पुस्तक लिहिले आहे.
यातील प्रत्येक प्रकरणात सापडलेल्या छोटय़ाशा दुव्यावरून केलेली गुन्ह्य़ाची उकल अतिशय उल्लेखनीय आणि कौतुकास्पद आहे. एकदा एक प्रकरण वाचायला सुरुवात केली की संपवल्याशिवाय पुस्तक बाजूला ठेवलेच जात नाही. प्रत्येक कथा वाचकाला शेवटपर्यंत खिळवून ठेवणारी आहे
कोणत्याही प्रकारच्या लेखनाचा पूर्वानुभव नसतानाही अतिशय रंजकतेने अनुभवांची मांडणी केली आहे. ओघवती भाषाशैली मनाचा वेध घेते. या सर्वामुळे घटना आणि प्रसंग त्यातील पात्रांसकट डोळ्यासमोर जिवंत होऊन खरोखर एखादी ‘डिटेक्टिव्ह’ मालिका पाहात असल्याचा भास होतो.
हे पुस्तक रसिकजनांच्या पसंतीस उतरलेच, त्याचबरोबर नवोदित पोलीस अधिकारी व कर्मचाऱ्यांना मार्गदर्शक ठरेल एवढे नक्की.
‘शोध’- डॉ. बी. जी. शेखर (क.ढ.र.)
ग्रंथाली प्रकाशन
पृष्ठे- १२४
मूल्य – १५०

चिंतनशील ललित वाङ्मय
कथा, कादंबरी, नाटक, आत्मचरित्र या विविध वाङ्मय प्रकाराचे ज्यांनी चौफर व सशक्त लेखन केले आहे, त्याचबरोबर घटना प्रसंग, निवेदन, संवाद, ओघवत्या भाषाशैलीतील जीवनानुभव ज्यांच्या लेखात डोकावतात, असे मराठीतील श्रेष्ठ नावाजलेले कादंबरीकार श्री. ना. पेंडसे यांचे ‘अज्ञाताचा शोध’ हे एक स्फुटलेखन आहे. यामधील लेखांत ते आपल्या जीवनातील घटनांचा आणि जीवननिष्ठांचा आपल्या चिंतनशील ललित लेखनातून अन्वयार्थ लावतात. प्रत्येक कथेमध्ये जीवनातील नाटय़ रेखाटताना, निवेदनात तटस्थ तरीही, जीवनवेधी अशा चैतन्ययुक्त, जिवंत निवेदनातून जीवनाचे नाटय़मय दर्शन घडवतात.
बालकवी, गोविंदाग्रज, मर्ढेकर यांच्यानंतर खानोलकरांचे साहित्यात काय स्थान होते? याचा लेखाजोखा ‘साहित्यातील खानोलकर घराणं’ या लेखाद्वारे घेतला आहे. त्याचबरोबर मराठी साहित्यात ज्या कादंबऱ्यांनी विशेष मोहोर उठवली, अशा कादंबऱ्यांवर केलेले वैचारिक विश्लेषण व त्यांच्या व्यावसायिक रंगभूमीवरील यशाचा आलेख अतिशय वाचनीय आहे.
‘परदेश एक किंचित दर्शन’मध्ये इंग्रज माणसाची स्वभाववैशिष्टय़े, त्याची मर्मस्थाने व त्याच्या अनेक विसंगतीतून एका मनोहारी संगतीचे दर्शन कसे घडते याचे वर्णन केले आहे.
‘पॅसिफिकच्या पुळणीवरून’या लेखात एम्बसी हॉटेल सॅनफ्रान्सिस्को येथून श्री. वामन यांना
६-२-५६ रोजी लिहिलेल्या पत्रात स्वित्र्झलडची सरोवरं आणि दाभोळची खाडी या दोघांतील त्यांच्या सौंदर्यदृष्टीने व रसिकमनाने घेतलेला आढावा वाचून, आपल्याला जणू काही कोकणची सफर घडवतो असे वाटते. त्यांच्या भावी आयुष्यातील प्रभावी लेखनाला स्फूर्तिदायक ठरलेल्या दापोली, आंजर्ले, मुरुड, गारंबी, दाभोळचे बंदर या सर्व परिसरांतील वेडावणाऱ्या, लोभसवाण्या अतुलनीय निसर्गसौंदर्याने भारावून गेलेले पेंडसे, घरच्या आठवणींनी बेजार झाल्यावर याच स्मृतींची शाल पांघरतात.
‘कादंबरी एक चिंतन’मध्ये सामान्य लेखकाचा एखादी घटना पाहिल्यावर उत्कृष्ट लेखक होईपर्यंतच्या विचारप्रक्रियेचे वर्णन केले आहे. तसेच कथा व कादंबरीतील फरक सांगून कादंबरी लिखाण वाचनीय करण्यासाठी वापरण्याच्या क्लृप्त्या दिल्या आहेत.
‘एक मुलाखत’ या सदरात त्यांच्या प्रसिद्ध कादंबऱ्यांवर इतरांचे अभिप्राय व त्यावरील चर्चा रंगली आहे. त्यात प्रामुख्याने ‘तुंबाडचे खोत’ या कादंबरीचे वर्णन केले आहे.
‘यशोदा घरी येते’ या लेखांतर्गत ‘गारंबीचा बापू’ या त्यांच्या गाजलेल्या कादंबरीतील त्यांना भावलेल्या यशोदा नावाच्या प्रकरणाचे विस्तृत वर्णन आहे.
‘एक होती आजी’ मध्ये त्यांच्या आईची मामी असलेल्या त्यांच्या आजीचे प्रसंगानुरूप स्वभाववर्णन केले आहे.
‘एक साहित्यिक पत्रव्यवहार’मध्ये ‘गारंबीची राधा’या कादंबरीवर आनंद साधले यांची विरोधी प्रतिक्रिया आणि त्यांना पेंडसेंनी दिलेल्या विस्तृत विवेचनपर प्रत्युत्तराचा दोघांमधील पत्रव्यवहार दिला आहे.
‘सामाजिक बांधीलकी आणि लेखक’यामध्ये उत्तम लेखकाची जडणघडण कशी होते, त्याच्या हातून समाजाभिमुख कादंबरीचे लिखाण होण्यापर्यंतच्या प्रवासाचे वर्णन केले आहे.
आणि शेवटी ‘अध्यक्षीय भाषण’या लेखात उत्तम कादंबरीचा गाभा काय असावा यावर चिंतनमय भाष्य व कादंबरी लिहिताना त्यावर उत्तम कारागिरी करून ती अधिक वाचनीय कशी करता येईल याबाबत चर्चा केली आहे.
नवोदित लेखकांना उत्तम लिखाण करण्यासाठी काय लिहावे व काय लिहू नये याचे योग्य मार्गदर्शन ‘अज्ञाताचा शोध’ या पुस्तकाद्वारे नक्की होईल. त्याचा नवोदित लेखकांनी जरूर लाभ घ्यावा.
‘अज्ञाताचा शोध’
लेखक : श्री. ना. पेंडसे
साकेत प्रकाशन
पृष्ठे : १९० मूल्य : २०० रुपये