‘लोकप्रभा’ ३ एप्रिलच्या अंकात पृथ्वीच्या तापणाऱ्या हवामानासंबंधात तीन लेख प्रसिद्ध झाले आहेत. त्या संबंधात माझे विचार मांडतो. अलीकडच्या काळात शाश्वत विकास ही संकल्पना जोर धरते आहे. मला सिमेंट उद्योगाबद्दल माहिती आहे. त्यात शाश्वत विकास कसा केला जातो आहे ते सांगतो.
१) सिमेंट बनविण्याच्या प्रक्रियेत चुनखडी तापविताना आणि ती तापविण्यासाठी इंधन (मुख्यत: कोळसा) जाळताना अशा दोन्ही टप्प्यांवर निर्माण होणारा कार्बन डाय ऑक्साइड हवेत सोडला जातो. एक टन साधे पोर्टलॅण्ड सिमेंट तयार करताना ०.७६ टन कार्बन डाय ऑक्साइड वातावरणात सोडला जातो. पण तेच ब्लेण्डेड सिमेंट (पोझ्झोलाना आणी स्लॅग) तयार करताना टनामागे अनुक्रमे ०.५३ आणि ०.३० टन इतकाच कार्बन डाय ऑक्साइड वातावरणात सोडला जातो. दुसरा फायदा असा की तितक्याच चुनखडीत अधिक सिमेंट तयार होते. तिसरा आणि तितकाच महत्त्वाचा फायदा असा की फ्लाय अॅश अॅण्ड स्लॅग ही पॉवर स्टेशन आणि स्टीलच्या कारखान्यांचे वेस्ट्स आहेत. त्या डिस्पोज करण्याच्या समस्या कमी होतात. ही सिमेंट्स बनविण्याचा खर्चही कमी असतो.
२) सिमेंट किल्न आणि क्लीन्कर कूलरमधून हवेत सोडले जाणारे गॅसेस ३००-२०० डिग्री सेंटीग्रेड उष्णतामानाचे असतात. सध्या त्यापासून वीज निर्माण केली जात आहे. (६ं२३ी ँीं३ १ीू५ी१८) ती ग्रिड विजेपेक्षा स्वस्त असते आणि ह्य़ा निर्मितीत कार्बन डाय ऑक्साइडचा प्रश्नच उद्भवत नाही
३) जगातील कोळशाचे / तेलाचे साठे संपत जाणारे आहेत. पर्यायी इंधन म्हणून निरनिराळ्या प्रकारचे वेस्ट्स वापरता येतात. युरोपमध्ये ४० टक्के पर्यायी इंधन वापरले जाते. जैविक वेस्ट्स साधारणत: कार्बन न्युट्रल असतात. वेस्ट्स वापरण्याने फॉसिल्स इंधने वाचतात. ग्रीन हाउस गॅसेसचे उत्सर्जन कमी होते. कचऱ्यापासून इंधन बनविता येते. ते सिमेंट किल्नमध्ये काही प्रमाणात कोळशाची जागा घेऊ शकते. अशा रीतीने समाजालाही फायदा होतो.
४) वीज मुख्यत्वे कोळसा जाळून निर्माण केली जाते. विजेच्या तुटवडय़ामुळे बहुतेक सिमेंट कारखान्यांत त्यांचे स्वत:चे थर्मल पॉवर स्टेशन असते. तेही प्रदूषण करतात. सौर आणि पवन ऊर्जा ह्या शाश्वत ऊर्जा आहेत, त्यांना इंधन लागत नाही. देखरेखीचा खर्चही तुलनेत कमी असतो.
सिमेंट कारखाने म्हणून आता ह्य़ा नैसर्गिक ऊर्जाकडे वळू लागले आहेत. आता जरी भांडवली खर्च जास्त असला तरी नजीकच्या भविष्यकाळात तो स्वस्त होईल. यांच्यामुळे ग्रीन हाउस गॅसेस प्रदूषण होत नाही. भारतीय सिमेंट उद्योग अशा अनेक प्रकारे शाश्वत विकासाचा पाठपुरावा करीत आहे ही अभिमानाची गोष्ट आहे.
या सर्वावरून लक्षात येईल की ग्रीन हाउस गॅसेस उत्सर्जन कमी करण्याचे अनेक पर्याय आहेत. सुरुवातीला भांडवली खर्च करावा लागतो, पण उत्पादनाचा खर्च कमी असतो. भांडवली खर्चाचा परतावा मिळण्याचा कालावधी रिझनेबल आहे. तेव्हा जरी ग्रीन हाउस गॅसेस, ग्लोबल वॉर्मिगचा धोका आणि त्याचे दुष्परिणाम आता अतिशयोक्तीचे वाटत असले तरी खबरदारीचे उपाय अमलात आणून ग्लोबल वॉर्मिग नियंत्रणात ठेवण्याचे फायदेच आहेत. हे फायदे फक्त त्या त्या उद्योगापुरतेच मर्यादित नसून समाजालाही त्यामुळे फायदाच होतो. आयपीसीसी आणि इतर संस्थांनी दिलेले इशारे आपल्या हिताचेच आहेत असे समजण्यास हरकत नसावी. विकास चालू राहील-पर्यावरण सांभाळून, नैसर्गिक संपत्तीचे रक्षण करून आणि तो दीर्घकालीन शाश्वत असेल.
सुरेश देवळालकर, हैद्राबाद, ई-मेलवरून.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा