डोळे उघडणारी सुलोचना!!

सुलोचना आमच्या एवढीच.. इंजिनीअिरगच्या शेवटच्या वर्षांला आहे.. ‘तिच्या वडिलांचा मागच्या वर्षी अपघाती मृत्यू झाला आणि या वर्षी आईला कॅन्सर डिटेक्ट झाला. लहान भाऊ अजून शाळेत शिकतोय. त्यामुळे साहजिकच सुलोचनाने घरची जबाबदारी अंगावर घेतली. आईच्या उपचारांसाठी लागणाऱ्या पशांसाठी स्वत:कडून हातभार लागावा म्हणून कॉलेजनंतर ती कॉलेजजवळच्या हॉटेलमध्ये काम करते. ‘अर्थात तिला या कामाची लाज वाटत नाही, उलट स्वाभिमान वाटतो की स्वत:च्या कष्टातून ती घरासाठी आणि आईच्या उपचारांसाठी मदत करतेय.. खरं तर लाज आम्हालाच वाटली पाहिजे, तिच्याबद्दल मनात शंका आणताना आणि वाटायला हवा तो तिचा अभिमान! कॉलेजमधून घरी गेल्यावर कॉफी, चहा, नाश्त्याची डिमांड करत, टी. व्ही. आणि कॉम्प्युटरसमोर बसणाऱ्या आम्हाला कष्टांची किंमत नाही असं पालक म्हणत असतात, ते कुठेतरी मनाला पटत होतं.. (उघडपणे मान्य करायचं नसलं तरीसुद्धा!!) ज्या ठिकाणी आम्ही मजा करायला, पसे उडवायला जातो, मोठ्ठाली बिलं भरताना मागचा पुढचा कसलाच विचार करत नाही; तिथे सुलोचना मात्र स्वत:च्या कष्टाचे पसे कमवायला जाते, हा विचार मनाला खात होता. कदाचित तिने आम्हाला ओळख न दाखवण्याचं कारण तिला कमीपणा वाटतो म्हणून नाही तर तिच्या दृष्टीने आम्ही स्वत:ला शहाणी समजणारे लोक तिला समजून घेणार नाही, असा विचार करून तिने नजर फिरवली असेल.

बरं, आम्हाला धडा शिकवायला एक प्रसंग पुरतच नाही म्हणून की काय माझ्या अमेरिकेत शिकणाऱ्या एका मित्राने ‘कॅफेटेरियात’ काम करायला लागल्याचं फेसबुकवर काही दिवसांपूर्वीच जाहीर केलं आणि तासाभरात शंभर अभिनंदन करणाऱ्या कंमेंट्सचा वर्षांव त्याच्या पोस्टवर झाला.. कमेंट करणाऱ्यांमध्ये माझाही नंबर होताच.. अमेरिकेत ‘कॅफेटेरीयात’ वरकमाई/ पॉकेटमनीसाठी नोकरी करणं सर्वमान्य, प्रतिष्ठित मानलं जातं. पण भारतात घराच्या सुखासाठी, आईच्या आजारपणासाठी त्याच प्रकारच्या केलेल्या नोकरीवर बोट ठेवलं जातं, जजमेंट पास केल्या जातात! हा भेदभाव करणारे आपणच आणि गॉसिपसाठी चघळायला असं खाद्य पुरवणारे विषय तयार करणारेही आपणच..केवढा हा विरोधाभास!!

खरं म्हणजे एखाद्या व्यक्तीबद्दल सहजपणे आपण मत बनवतो, त्यांच्या कृतीवरून अनेक निष्कर्ष काढतो..पण त्या कृतीचं कारण, परिस्थिती समजून घेत नाही. खरं तर मनुष्याचं वर्तन ह्यमध्ये आजूबाजूची परिस्थिती, माणसं, व्यक्तीच्या त्यावेळेच्या गरजा ह्याचा खूप मोठा वाटा असतो आणि जरी वर्तनावरून स्वभावाचा अंदाज लावता येत असला तरी केवळ एका प्रसंगावरून पूर्ण व्यक्तीचा स्वभाव ओळखणं, त्यावर टीकाटिप्पणी करणं, उचित नाही. माणसांबद्दल मत बनवताना, त्यांना ओळखून घेताना खूप महत्त्वाचा मुद्दा असतो तो म्हणजे ‘परसेप्शन’- तुमचा दृष्टिकोन!! मला अमुक एक व्यक्ती वेगळी दिसते तर अजून कुणाला अजूनच वेगळी जाणवते. एवढचं नाही तर आज मला ‘क्ष’ ही व्यक्ती एका प्रकाराने भेटते/ओळखता येते तर उद्या त्याच्या/तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचे वेगळे पलू दिसतात. माणसं पहिल्या भेटीपासूनच समोरच्या माणसाचा स्वभाव, व्यक्तिमत्त्व चाचपडायला सुरुवात करतात..कधी नेम बरोबर लागतात तर कधी सपशेल चुकतात. थोर मानसशास्त्रज्ञ ‘विल्यम जेम्स’ यांनी म्हटलं होतं ते वाक्य मनोमन पटतं, ‘‘व्हेअरेव्हर टू पीपल मीट, दे आर अ‍ॅक्चुली सिक्स पीपल प्रेझेंट. देअर इज इच पर्सन अ‍ॅज दे सी देमसेल्व्हज्, इच पर्सन अ‍ॅज अदर पर्सन सीज देम अ‍ॅण्ड इच पर्सन अ‍ॅज दे आर रिअली.’’

म्हणजेच आपण जसे आहोत तसे आपण, आपण इतरांना जसे बघतो तशी समोरची व्यक्ती आणि आपण स्वत:ला ज्या नजरेतून बघतो तसे आपण- दोन व्यक्ती भेटतात तेव्हा दोन व्यक्तींचं, त्यांनी एकमेकांबद्दल मांडलेल्या तर्क-वितर्काचं एक अनोखं मिलन असतं ते जणू!!

जसं आपण लोकांबद्दलची मतं बनवत असतो, समज-गरसमज करत असतो तसेच लोकंही आपल्याबद्दल करत असतात आणि त्या प्रकाराला कधी कधी गमतीने मी ‘माणसांचा जुगार’ म्हणते! आपण कधी कुणाला कसे भेटू, कुठली व्यक्ती आयुष्यात येईल, कुठली व्यक्ती आयुष्यातून जाईल, कुणाशी कधी कसं पटेल तर कुणाशी कधी कसं बिनसेल, कोण आपल्याला एका क्षणात क्लिक होईल तर कोण कधीच होणार नाही- हा सगळा नशिबाचा खेळ वाटतो कधी कधी! गमतीची गोष्ट म्हणजे  आज आपण एखाद्याबद्दल किंवा लोकांनी आपल्याबद्दल बनवलेली मतं शाश्वत नाहीत हे माहिती असताना देखील एकमेकांना इम्प्रेस करायचा आंधळा खेळ का बरं खेळतो आपण? कदाचित याचं एकच उत्तर आहे- खेळाचा भाग झाल्यावर खेळ सोडता येत नाही, नियमांचे पालन, प्रसंगी ते तोडणं, कधी जिंकणं, कधी हरणं हा सगळाच प्रकार आपण कदाचित खेळाडू म्हणून एन्जॉय करत असतो!! त्यामुळे ह्य खेळात पहिल्याच दिवशी आपण ‘सेन्चुरी’ मारावी अशी इच्छा बाळगणं धोकादायक ठरू शकतं..अनेक टेस्ट मॅचेस खेळल्यावर समोरच्या व्यक्तीचा, त्यांच्या मनाचा ठाव घेण्यासाठी आपण प्रयत्न करू शकतो. निष्कर्षांपर्यंत पोचताना ‘थर्ड अप्म्पायरचं’ मत घेणं फायद्याचं ठरू शकतं..पण शेवटी हे लक्षात ठेवायलाच हवं की कितीही मोठा खेळाडू झालो तरी हरणं-जिंकणं हा खेळाचा अविभाज्य भाग असतोच!!
तेजाली कुंटे –