वैशिष्टय़पूर्ण स्थळे लिव्हिंग रुट ब्रीज – चेरापुंजी

चेरापुंजी, जगातील सर्वाधिक पावसाचे ठिकाण म्हणूनच आपल्याला परिचित आहे. पण त्याहीपलीकडे चेरापुंजीत एक मानवनिर्मित नैसर्गिक आश्चर्य दडलेलं आहे. ते म्हणजे ‘लिव्हिंग रुट ब्रिज’ येथे प्रत्यक्षात पठारी भागच अधिक आहे. त्या पठारावर एकदेखील झाड दिसत नाही. पावसाळा सोडला तर एरवी काहीच आकर्षण नाही असं हे ठिकाण. पण चेरापुंजीच्या आसपास खालच्या भागात दरीमध्ये अनेक छोटी छोटी गावं आहेत. त्या दरीमध्येच हे मानवाने तयार केलेले नैसर्गिक आश्चर्य दडलेले आहे. अर्थात त्याचा शोध लागला तो डेनिस रायन यांच्यामुळे.

भटकंती आणि अभ्यासाच्या निमित्ताने डेनिस जेव्हा या दऱ्या खोऱ्यात भटकत होते, तेव्हा त्यांनी हे लिव्हिंग रुट ब्रिज पाहिले. आपल्याकडच्या कोकणातल्या साकवाची आठवण करून देणारा हा प्रकार. नाले, ओहळ, ओढे ओलांडण्यासाठी गावकऱ्यांनी तयार केलेली रचना. वडाच्या कुळातील झाडाच्या मुळ्या आपणास हव्या त्या रचनेत गुंतवल्या जातात. नैसर्गिकदृष्टय़ा मग ही मुळं त्यांना दिलेल्या दिशेने वाढत जातात. पूल पूर्णपणे तयार होण्यासाठी आणि मजबुतीसाठी किमान तीस-चाळीस वर्षे तरी सहज लागतात. डेनिसना जेव्हा हे कळले तेव्हा त्यांनी स्थानिकांच्या मदतीने यांचा शोध घ्यायला सुरुवात केली. आजवर तब्बल ३५ पुलांच्या नोंदी झाल्या आहेत. डेनिसनी केवळ नोंदीच केल्या नाहीत, तर याचे महत्त्व मेघालय सरकारला पटवून दिले. तोपर्यंत मेघालय सरकारच्या कोणत्याही माहितीपत्रकात, पर्यटनाच्या जाहिरातीत ‘लिव्हिंग रुट ब्रिज’चा उल्लेख नसायचा. पण डेनिस यांच्या प्रयत्नाने ‘लिव्हिंग रुट ब्रिज’ मेघालयाच्या पर्यटन नकाशावर आले. आज मेघालय सरकार चेरापुंजीचा उल्लेख या ब्रिजशिवाय करतच नाही.

असं म्हणतात की जो ब्रिज तयार करायला सुरुवात करतो त्याच्या आयुष्यात तरी तो ब्रिज पूर्ण होत नाही. कारण हा ब्रिज नैसर्गिकरीत्या पूर्ण होण्यास लागणारा कालावधी. वर्षांनुवर्षांच्या या नैसर्गिक जोडणीतून हे पूल अगदी मजबूत होतात. काही ब्रिज तर चक्क डब्बल डेकर असतात. चाळीस-पन्नास माणसांचे वजन अगदी सहज पेलू शकतील अशी यांची क्षमता असते.

डेनिस नंतर चेरापुंजीतच स्थायिक झाले. स्थानिक खासी जमातीच्या मुलीशी त्यांचं लग्न झालं. गेली अनेक र्वष ते या भागात पर्यटनाच्या विविध योजना तर राबवत आहेतच, पण गावकऱ्यांसाठी अनेक उपक्रम करत असतात. त्यासाठी एक संस्थादेखील स्थापण्यात आली आहे. गावातील मुलांचे कलागुण ओळखून त्यांनी या मुलांचा एक रॉक बॅण्ड तयार केला आहे. त्यामुळेच ही मुले आता कॉन्सर्टमध्येदेखील भाग घेऊ लागली आहेत.

लिव्हिंग रुटच्या भटकंतीला जोडूनच आपण चेरापुंजी येथे असणारा भारतातील सर्वाधिक उंचीचा धबधबा पाहू शकतो. तसेच मेघालयातील चुनखडी पासून तयार झालेल्या नैसर्गिक गुहांच्या अंतरंगात डोकावू शकतो. नैसर्गिक अशा शेकडो गुहा येथे आजही अस्पर्शित आहेत. मेघालय सरकारने मोसमयी गुहेत सर्वसामान्यांना भटकता येईल अशा सुविधा दिल्या आहेत. शिलाँगला तर पूर्वेचे स्कॉटलंड म्हटले जाते. सर्वाधिक पावसाचे ठिकाण यापलीकडे जाणारी ही लिव्हिंग रुटचे आद्यस्थान ही चेरापुंजीची ओळख आज तेथील संपूर्ण पर्यटनाला वेगळं वळण देणारी ठरली आहे.

केव्हा जाल : जून ते सप्टेंबर हा अतिपावसाचा काळ सोडून. या काळात येथे प्रचंड धुके असल्यामुळे भटकण्यावर मर्यादा येतात.
कसे जाल : मुंबई-गुवाहाटी रेल्वे अथवा विमानाने. गुवाहाटी – शिलाँग – चेरापुंजी रस्त्याने.
आत्माराम परब – response.lokprabha@expressindia.com