भटकंती : किल्ले कण्हेरगड

हल्ली मी जेव्हा कधी नाशिकला जातो, तेव्हा त्या भागातला एखादा तरी किल्ला पाहण्याचे पुण्य पदरात पाडून घेतोच. यावेळी सुद्धा मनसुबा तसाच होता. जानेवारीच्या शेवटच्या आठवडय़ात काही कामानिमित्त नाशिकला जाणे झाले. नाशिक म्हणजे कोणत्याही अट्टल दुर्गप्रेमींचा वीक पॉइंट असे म्हटले तरी चुकीचे ठरणार नाही. सातमाळा सेलबारी-डोलबारी, त्र्यंबक-इगतपुरी अशा रांगेत अनेक मातबर किल्ले वसलेले आहेत.

सुदैवाने वेळ मिळाला आणि साथीला नाशिकस्थित माझे मामेभाऊ  माझ्यासोबत येण्यास तयार झाले. मग काय लागलीच पेठ सुरगाणा बाजूचे सोनगिरी, खैराईगड आणि वाघेरा आणि कण्हेरगड असे दोन पर्याय तयार झाले. वातावरण, प्रवासमार्ग, प्रत्यक्षात किल्ले चढाईला लागणारा वेळ या सर्व शक्यता लक्षात घेता दुसरा पर्याय निवडला.

इतिहासाचा साक्षीदार, सातमाळ्यातील दुर्लक्षित रत्न कण्हेरगड. सकाळी सकाळी दोन बाइक नाशिकच्या गुलाबी थंडीत दिंडोरी-कळवण मार्गावर दौडू लागल्या. डावीकडे रामशेज किल्ला कोवळ्या उन्हात न्हाऊन निघाला होता. गेल्या २०१५ ची सुरुवात याच रामशेजने केली होती आणि योगायोग म्हणजे २०१६ ची सुरुवात पण कण्हेरगड. पुन्हा नाशिक परगणा, क्या बात है!

वाटेत डावीकडे मोहनदर ऊर्फ शिडकाचे दर्शन झाले, लगेचच फोटो घेतला. नांदुरी आणि कळवणच्या मध्ये अठंबा नावाच्या गावापासून उजवीकडे सादडविहीरसाठी वळलो. सादडविहीर हे कण्हेरगडाच्या पायथ्याजवळचे गाव (डावीकडे विशिष्ट खाच असलेला कण्हेरगड.) गावात बाइक ठेवून कण्हेरगडाच्या दिशेने चालायला सुरुवात केली. याच कण्हेरगडावर एक वेगळाच इतिहास घडलाय. साधारण १६७१ च्या सुमारास मोगलांचा सरदार दिलेर खान बागलाण प्रांतात दाखल झाला होता. अत्यंत कडवा आणि हट्टी असा दिलेरखान कण्हेरगड घेण्यासाठी चालून आला. त्यावेळी मराठय़ांची फौजेची संख्या होती फक्त सातशे. याच फौजेचे नेतृत्व करत होता तो शूर रामाजी पांगेरा. अवघ्या सातशे मावळ्यांसह रामाजी पांगेरा दिलेरखानाच्या हजारोंने असलेल्या फौजेवर तुटून पडले. तुंबळ युद्ध झाले. मोगली सेनेचा अक्षरश: धुव्वा उडवला. मराठय़ांनी विजयश्री खेचून आणली. त्या इतिहासाची साक्ष देत उभा असलेला हा कण्हेरगड.

खरोखरच कसे घडले असेल हे, काय काळ असेल तो. हीच ती खिंड हाच तो किल्ला. काळ जरी बदलला तरी भौगोलिक परिस्थिती फारशी बदलत नाही. खरेच काय बोलावे काय लिहावे हेच सुचत नाहीये..

गावातून एक रस्ता पिंपरी गावाकडे जातो, त्याच रस्त्याने पुढे चालत उजवीकडे कण्हेरगड आणि त्याला लागूनच असलेला डोंगर यामधली खिंड दिसली. मळलेल्या पण भुसभुशीत मातीच्या पाऊलवाटेने अध्र्या तासात खिंडीत पोहोचलो. वाटेत गावातली शाळेतली चार मुले भेटली. कुठून आलात, किल्ल्यावर जाताय, चला आम्हीही येतो म्हणाली. खिंडीत जरा विसावा घेतला. खिंडीपलीकडून कण्हेरवाडी गावात जाता येते. कण्हेरवाडी आणि सादडविहीर या दोन्ही गावांतून येणाऱ्या वाटा याच खिंडीत येऊन मिळतात. इथून पुढे गडाच्या सोडेंवरच्या उभ्या चढाईला सुरुवात झाली.

सुरुवातीला बघून फुटकळ वाटणाऱ्या या वाटेने चांगलाच दम काढला. हळूहळू ती मुरमाड घसरडी वाट पार करून पडक्या बुरुजापाशी आलो. भर उन्हात त्या घसरडय़ा वाटेची चढाई करून चांगलाच घामटा निघाला. पूर्ण उजाड आणि ओसाड वाटेत कुठेही झाड नाही. पुढे गेल्यावर थोडय़ा सपाटीनंतर एक कोरडे टाके आणि पुढे गडावरचे सुंदर असे नेढे. नेढय़ाच्या सावलीत वारा खात बसलो. दुपारचा एक वाजत होता, मग तिथेच सोबत आणलेला जेवणाचा डबा फस्त केला. सवयीप्रमाणे पाण्याचा भरपूर साठा बरोबर घेतल्यामुळे खूप फायदा झाला. तासाभराच्या विश्रांतीनंतर गडमाथ्याकडे निघालो. कातळकडय़ाला चिकटून डावीकडून पायऱ्यांच्या मार्गाने माथ्यावर दाखल झालो.

समोरचे खांब नजरेत भरले पण प्रयोजन काय ते कळले नाही. दरवाजा असू शकेल पण तसेही वाटत नाही. अर्थात तिथून चढता उतरता येते, पण मुख्य वाट त्याच्या बाजूने वर चढते. गडाला बऱ्यापैकी सपाट माथा लाभला आहे. गडाच्या गवताळ माथ्यावरून सातामाळा रांगेतले बहुतेक किल्ल्यांचे तसेच चौलेर दूरवरचा साल्हेर सालोट आणि जवळच असलेला प्रेमगिरी सहज ओळखता आले. पण सावलीसाठी मोठय़ा झाडांची वाणवाच. थोडाफार असलेला वारा हीच काय ती जमेची बाजू. सहा-सात पाण्याची टाके, पडक्या वाडय़ांचे अवशेष. तुळशी वृंदावन, शिव पिंड आणि नंदी. गडाच्या पश्चिम टोकाला धोडप आणि पिसोळ किल्ल्यावर आहे तशीच खाच नजरेस पडते. समोरच्या पठारापलीकडे मरकडय़ा आणि सप्तशंृगी लगेच ओळखता आले. माथ्यावर फेरी मारून थोडे खाली उतरून गडाच्या गुहेत आलो. गुहा भूमिगत प्रकाराची वाटली. गुहेसमोरच सातमाळ्यातील मुकुटमणी किल्ले धोडप. त्याच्या पलीकडे ईखारा, कांचना आणि डोळे बारीक करून इंद्राई, चांदवड यांचे दर्शन झाले. गुहेतून खाली कण्हेरवाडी, नरूळ ही गावे दिसतात. पुन्हा माथ्यावर आलो. आल्या मार्गाने उतरायला सुरुवात केली. त्या घसरडय़ा वाटेने सावकाश उतरत सायंकाळी पाच वाजता गावात परतलो. वाटेत रस्त्याच्या कडेला बाइक उभी करून कण्हेरगडाचा एक फोटो घेतला. पुन्हा एक दमदार दुर्गदर्शन करून प्रसन्न आणि रोमांचित होऊन परतीच्या प्रवासाला लागलो.
योगेश अहिरे – response.lokprabha@expressindia.com