कलास्वाद : धोंडांचे ‘रापण’

प्रा. मं. गो. राजाध्यक्ष
सर जे.जे. स्कूल ऑफ आर्टचे माजी अधिष्ठाता प्रा. प्रल्हाद अनंत धोंड हे जे.जे. स्कूलचा चालताबोलता इतिहास समजले जात. जे.जे.चं मोठेपण ज्या काही लोकांवरून ओळखलं जातं त्यापैकी धोंड मास्तर अथवा सर्वाच्या प्रेमाचे नाव ‘भाई’ हे त्यातील एक महत्त्वाचे नाव. कोकणातील निसर्गाच्या सान्निध्यात वाढलेल्या धोंड मास्तरांना तेथील नयनरम्य निसर्ग नेहमीच मोहवीत असे. त्यांचे व्यक्तिचित्रण, कॉम्पोझिशन विषय तितकेच समर्थ होते, पण निसर्गचित्रांनी त्यांना जास्त मोहविले. विशेषत: जलरंगावर त्यांचे असामान्य प्रभुत्व होते. कोकणातील कोळी जमात, उसळलेला सागर, समुद्रकिनारा, कोळय़ांचे मचवे हे त्यांचे आवडते विषय. आपल्या आरंभीच्या काळात ते शांतिनिकेतनमध्ये डेप्युटेशनवर गेले होते. त्यामुळे त्यांची आरंभीची निसर्गचित्रे ही संपूर्ण बारकावे दाखवीत केलेली दिसतात; पण त्यानंतर मात्र त्यांनी आपले तंत्र बदलले व लॅंडस्केप-सीस्केपसाठी स्पंजचा वापर करू लागले व त्याच्या आधारे ते असा काही परिणाम साधत, की त्यांच्या या कौशल्याला सातवळेकरांसारखे वास्तववादी कलाकारही मन:पूर्वक दाद देत. असे हे धोंड मास्तर आरंभीच्या काळात स्थळावर जाऊन चित्रण करीत असत; पण नंतर धोंडांनी पुढे जागेवर जाऊन चित्रण करण्याचे थांबवले. तेथे ते आपल्या स्केचबुकमध्ये लहान लहान स्केचेस करून नंतर त्याचे निसर्गचित्रांत रूपांतरित करीत. गंमत म्हणजे हे निसर्गचित्रण करण्यासाठी धोंड मास्तर विशेष कधी फिरले नाहीत. विदेशातही कधी गेले नाहीत. भारतातही फारसे नाहीत. मात्र नॅशनल जिओग्राफिक वा अन्य वाहिनीवरील निसर्ग त्यांना भावला, की तो भाईंच्या स्मरणातील कप्प्यामध्ये बसायचा व नंतर चित्रांतून कागदावर एक नवं रूप घेऊन अवतारायचा. या स्पंजच्या शैलीवर त्यांनी प्रावीण्य मिळवले होते. त्यावर त्यांचा हात इतका बसला की, केवळ स्पंजच्या साहाय्याने रंगांच्या कमीअधिक छटा, पाण्याचा नेमका वापर त्यांना अचूकपणे जमत असे. आकाश, जमीन यांमध्ये दिसणारी किंचितशी बारीक रेषा तसेच काळवंडलेल्या ढगातून बाहेर पडणारा उजेड पाहून आपण अचंबित होतो. त्यामुळेच धोंड मास्तर हे निसर्गचित्राचे बादशहा म्हणून ओळखले जात.