ऊर्जेचे प्रश्नोपनिषद

असंवेदनशील सरकार
‘जेव्हा मालवतो दिवा’ या लेखात ऊर्जाक्षेत्रात भारत नेमका कुठे आहे, याचे वास्तववादी चित्रण आहे. भारत ऊर्जेतील स्वयंपूर्णतेसाठी प्रयत्नशील नाही याची खंत वाटते. आपण इस्रायलचे उदाहरण डोळ्यांसमोर ठेवायला हवे. आपल्या देशाला निसर्गाने दिलेला प्रचंड मोठा समुद्रकिनारा आहे. त्यामुळे समुद्राच्या पाण्याचा उपयोग करून वीजनिर्मिती करता येईल. परंतु त्याऐवजी जैतापूर, एन्रॉनसारखे वीजप्रकल्प राबवले जातात. कारण त्यात प्रचंड गुंतवणूक असल्याने राजकीय नेत्यांचेही खिसे भरतात. म्हणूनच छोटय़ा गुंतवणुकीच्या प्रकल्पांत त्यांना रस नाही. भारतात कोळसा मुबलक आहे. कोळशापासून मिथेनॉल तयार करून त्याचा वापर आपण इंधनात करू शकतो. परंतु मिथेनॉल हे घातक असल्याने त्याचा वापर आपण कितपत करू शकतो याचा खुलासा होणेही आवश्यक आहे. इंधनाचे वाढणारे प्रचंड दर आपण रोखू शकतो; परंतु सरकारने पेट्रोलमध्ये पाच टक्के इथेनॉल मिसळण्याचा निर्णय रद्द केला आहे व बायोडिझेलकडेही सरकारचे लक्ष नाही. हे आपल्या देशाचे दुर्भाग्य होय. विकास व संशोधनाच्या बाबतीत असंवेदनशील असलेल्या सरकारला जनतेचे भले कशात आहे, हे कधी कळणार?
– उज्ज्वला मालाडकर, पवई.

बाळासाहेबांची वेगळी रूपे
१७ नोव्हेंबरच्या ‘लोकरंग’मध्ये शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांची अपरिचित अशी अनेक रूपे जयदेव ठाकरे आणि पंढरीनाथ सावंत यांच्या लेखांमधून समोर आली. नारायण कुलकर्णी कवठेकरांच्या लेखातील मीरा ताटे यांचे मनोगत वाचून लक्षात आले की, माझ्या अवतीभवती समाजात अशा अनेक मीरा ताटे आहेत- ज्यांना मनोगत व्यक्त करण्यासाठी अजून कुणी विश्वासार्ह नारायण भेटला नसावा. अतुल देऊळगावकर यांच्या ‘विश्वाचे अंगण..’ या लेखात आत्ममग्न जीवनशैलीला चटावलेल्या, अविवेकी व बेमूर्वतखोर समाजाकडून पर्यावरणाचा नाश व निसर्गसंपदेची लूट कशी होत आहे याचे विदारक चित्र समोर आले. पृथ्वीचा अंतकाळ जवळ आणायचा की तिला पुनश्च सुजलाम् सुफलाम् करायचे, हे मानवाच्याच हातात आहे. या अभ्यासपूर्ण लेखात लेखकाने ज्या उपाययोजना सुचवल्या आहेत त्यांचा गांभीर्याने विचार झाला पाहिजे. डॉ. राजीव शारंगपाणी यांचा ‘ध्यास घ्या’ हा सल्ला खूप मोलाचा वाटला. आपल्या देशात गेल्या कित्येक शतकांत नवीन शोध लागलेले नाहीत. पाश्चात्त्यांनी लावलेल्या शोधांची फळे आम्ही चाखत आहोत. आणि त्याची आम्हाला जराही खंत वाटत नाही. आज चिनी वस्तूंनी आमच्या देवघरापर्यंत धडक मारल्याने देशी कुटिरोद्योग देशोधडीला लागले आहेत व आपली अनमोल संपत्ती देशाबाहेर जात आहे. माझ्या घरात, कार्यालयात असलेल्या किती वस्तू माझ्या देशात तयार झालेल्या आहेत, याचा आढावा घेतला तर फार भयावह चित्र समोर येईल. कशाच्या जोरावर आम्ही महासत्ता होणार आहोत? आमच्यावर कुणीतरी देखरेख करणारे असल्याशिवाय आम्ही काम करत नाही, नियम पाळत नाही. चौकातील सिग्नल व्यवस्था बंद आणि वाहतूक नियंत्रकही गायब असताना जे चित्र दिसते, तशी अवस्था आज आमच्या देशाची झाली आहे. अशा परिस्थितीत नवनिर्मिती कशी होणार? शोध कसे लागणार? नोबेल पुरस्कार तर फार दूरची गोष्ट झाली. आत्मविश्वास, ध्यास, चिकित्सा आणि धीर हे गुण अंगी असणाऱ्याला जगात अशक्य असे काहीच नाही. दुर्दैवाने आम्हा भारतीयांकडे या गुणांचा समुच्चयाने अभाव आहे. आमची समाजव्यवस्था, शिक्षणप्रणाली आणि राज्यव्यवस्था अशा गुणांना प्रोत्साहित करण्याऐवजी नाउमेदच करते, हे त्याचे मूळ कारण आहे.
अविनाश हा आमच्या शेजारच्या कुटुंबातील एकुलता एक मुलगा. चित्रकलेचा ब्रश हातात घेऊन जन्माला आलेला. कुणाचेही, कशाचेही हुबेहूब चित्र तो काढायचा. अबोल, आज्ञाधारक आणि आपल्याच विश्वात रमणारा. त्याला व्हायचे होते चित्रकार. तर वडील त्याला बनवू पाहत होते डॉक्टर. वडिलांच्या हट्टापायी तो शास्त्र शाखेकडे गेला. बारावीनंतर त्याला मेडिकलला प्रवेश मिळाला नाही. तो म्हणाला, मी प्रगत कला महाविद्यालयात प्रवेश घेतो व चित्रकार होतो. वडील म्हणाले, भिकेचे डोहाळे सोड आणि गुमान फार्मसीला प्रवेश घे. अविनाश एम. फार्म. झाला. पीएच.डी. झाला आणि औषध कंपनीत मोठ्ठय़ा पगाराच्या नोकरीवर लागला. परंतु त्याच्यातला चित्रकार मात्र कायमचा संपला. ‘बालमफल’मधील अनंत गुरव यांच्या गोष्टीत लोभी बोकडाच्या जागी आजचा समाज, चतुर माकडाच्या जागी जाहिराती आणि खड्डय़ातील पाण्यात जाहिरातीतील वस्तू आढळल्या.
– सोमनाथ देशमाने, अहमदनगर.

ध्यासहीनतेची परिणती
‘ध्यास घ्या.. आयुष्य मजेत जाईल’ हा डॉ. शारंगपाणी यांचा लेख विचार करण्यासारखा आहे. नुसता विचारच नाही, तर तो आचरणात आणण्याविषयी त्यांनी तळमळीने लिहिले आहे. ध्यास- मग तो कसलाही घ्या.. कलेचा, अभ्यासाचा, कोणत्याही कृतीचा.. त्यात अगदी झपाटून जा आणि तो ध्यास पूर्णत्वाला न्यायचा मनापासून प्रयत्न करा, असे लेखक सांगतात. चंचल विचार, धरसोड वृत्ती अशाने ध्यास पूर्ण होत नाही. चिवटपणे त्याचा पाठपुरावा करून तो आचरणात आणण्याचे प्रयत्न करा. नुसताच निश्चय व ध्यास मनी बाळगून उपयोग नाही, तर त्यासाठी ठोस कृती हवी. ध्यासाच्या प्रयत्नांत ऊर्जा हवी. त्याकरता खोलात जाऊन अभ्यास व प्रयत्न तर हवेतच. मोठे शोध आपल्या देशात लागले नाहीत म्हणजे आपण ध्यासाचा पिच्छाच केला नाही. त्यासाठीच्या प्रयत्नांत आपण कमी पडलो असे लेखक म्हणतात ते सत्यच आहे. स्वत:ला ध्यासाची पूर्तता जमली नाही तर ध्यासाने झपाटलेल्यांना मदत तरी करावी; जेणेकरून त्यांना तरी आवश्यक ते बळ मिळेल.
उषा खैराटकर