स्त्री भयाविष्कार

भयपटांचा अंगावर काटा आणणारा प्रकार १९७० ते ९०च्या दशकांत खूप लोकप्रिय होता. १९९०च्या दशकांत पारंपरिक ओंगळवाण्या दिसणाऱ्या भुतांचे विडंबन करणारे ‘स्केअरी मूव्हीज’सारखे प्रकार झाले. मग याच दरम्यान भूत वगैरे काही न दाखविता प्रेक्षकांच्या मनातल्या भुताला जागं करणारा ‘ब्लेअर विच प्रोजेक्ट’ आला. या चित्रपटानंतर रिअ‍ॅलीटी हॉरर या चित्रप्रकाराने मुख्य भयप्रवाहात उच्छाद मांडला. त्याचबरोबर झॉम्बी, व्हॅम्पायरपट, जपानी आणि दक्षिण कोरियाईच्या भीतीपटांनी या चित्रप्रकारावर पगडा ठेवला. आजचा भयपट अनेक गोष्टींच्या संकरित रूपात आपल्याला दिसतो. ‘एक्स एक्स’ही अपवाद नाही.

इथला पहिला भाग आहे जोव्हांका वुकोविक या दिग्दर्शिकेचा ‘बॉक्स’ नावाचा लघुपट. एक महिला आणि तिची दोन अवखळ मुले ट्रेनमधला प्रवास करताना सुरुवातीला दिसतात. मुलांपैकी मुलगी मोठी असल्याने ती त्यातल्या त्यात समंजसपणाचा आव आणून गप्प आहे. मुलगा मात्र स्प्रिंग लागल्यासारखे उसळत अवती-भोवती चाललेल्या गोष्टींमध्ये अतिस्वारस्य दाखवितो. त्याबद्दल आई त्याला दटावते, पण पोरगं काही एका जागी स्वस्थ बसत नाही. चुळबुळीच्या एका क्षणी तो शेजारी एक सजविलेला खोका घेऊन बसलेला माणूस पाहतो. त्याला त्या खोक्यात काय आहे, हे पोरगं बेधडक विचारतं. आई त्याच्यावर करवादते. पण पोराचं कुतूहल पूर्ण करण्यासाठी म्हणून तो माणूस गुपचूप खोका उघडून त्यातील गोष्ट मुलाला दाखवितो. पोरगं बॉक्समध्ये डोकावतो. नंतर ट्रेनप्रवास संपल्यावर सगळे घरी येतात. जेवणाच्या टेबलवर पहिल्यांदाच पोरगं काहीही खायला नको असं सांगतं. आई-वडिलांना यात वेगळं काही वाटत नाही. पण नंतरच्या सलग काही दिवसांमध्ये पोरगं काहीही खात नाही, तेव्हा आई-वडिलांना ते भीषण वाटायला लागतं. गोष्टी आणखी कठीण होऊन बसतात, जेव्हा समंजससदृश बहिणीच्या कानात तो बॉक्समध्ये काय होते ते सांगतो तेव्हा. त्याची बहीणदेखील अन्न-पाणी सोडते. नंतर हा रहस्यप्रसार वडिलांपर्यंत पोहोचतो आणि मुलांची आई विचित्र भयत्रासाने ग्रासली जाते. यात बॉक्सचं रहस्य आणि कणाकणाने कृश होत जाणारं कौटुंबिक वातावरण यांचा मेळ साधून अपारंपरिक थरकाप निर्माण केला आहे.

दुसऱ्या भागाचे नाव जरी बर्थडे पार्टी असलं तरी त्याला उप आणि उप-उपशीर्षके आहेत. ‘द मेमरी ल्यूसी सप्रेस फ्रॉम हर सेव्हन्थ बर्थडे, दॅट वॉजण्ट रिअली हर मॉम्स फॉल्ट (इव्हन दो हर थेअरपिस्ट सेज इट्स प्रॉबेबली व्हाय शी फिअर्स इंटिमसी). आता असला चक्रम प्रकार लघुपटाच्या शीर्षकासाठी वापरण्यात आला आहे. चित्रपट मात्र प्रचंड गंभीर आहे. सात वर्षीय मुलीच्या वाढदिवसाचा प्लान आखताना आई कातावून गेली आहे. सकाळ उजाडतेच अनेक कामे शिल्लक असताना एका बोलघेवडय़ा शेजारणीच्या अनाहूत सल्ल्यानी. घरामध्ये कामांची देखरेख करणारी पण दचकवून सोडणारी बाई आहेच. पण या आईला आपल्या घरातल्याच ऑफिसात बाप कशाने तरी मृत्युमुखी पडला असल्याचे भीषण सत्य दिसते. नवरा मेल्याचे दु:ख करण्याऐवजी तिला आपल्या मुलीचा वाढदिवस महत्त्वाचा वाटू लागतो. त्यासाठी ती बाबाचे मृत शरीर बर्थडे पार्टी होईस्तोवर लपविण्याचे ठरविते.  तिची लपविण्याची जागा आत्यंतिक विचित्र असल्याने पार्टीच्या वेळी गोत्यात येण्याची सर्व शक्यता तिच्याकडून पेरली जाते आणि प्रत्यक्ष पार्टीच्या वेळी नवे भय समोर येते. अ‍ॅनी क्लार्क या दिग्दर्शिकेने मलिन लिन्स्की या अभिनेत्रीकडून अद्भुत अभिनय करून घेतला आहे. यात वापरलेल्या संगीतापासून त्यातल्या काळ्या विनोदापर्यंत सारेच जमलेले आहे. रॉक्धान बेंजामिन हिचा डोण्टफॉल सहलीवर निर्जन ठिकाणी भेटणाऱ्या भयकल्पनांचे ओळखीचे रूप आहे, तर कार्यन कुसामा या दिग्दर्शिकेचा हर लिव्हिंग सन हा माय-लेकांचा अजब नात्यांनी गुंफलेला सैतानी सिनेमा आहे.

चारही लघुसिनेमांमधून मिळणाऱ्या भयथराराची मात्रा वेगवेगळी असली, तरी प्रयोग म्हणून या पूर्णत: स्त्रीवादी दिग्दर्शकांचे स्वागत झाले आहे. भयपटांचा ओंगळवाण्या राक्षसांचा फॉम्र्युला आता बाद झाला आहे. या महिला दिग्दर्शकांच्या चित्रपाककृतीचा आरंभ भविष्यात आणखी चांगली भयनिर्मिती बनवू शकेल, हे ‘एक्सएक्स’ चित्रपटावरून म्हणता येऊ शकेल.

पंकज भोसले pankaj.bhosale@expressindia.com