नागराजची ‘सैराट’ चित्रवाट

‘सैराट’ म्हणजे कुठलीही बंधनं न मानता मनमोकळं जगणं, वावरणं.. ‘पिस्तुल्या’पासून ‘फँ ड्री’ ते ‘सैराट’पर्यंत पोहोचलेल्या दिग्दर्शक नागराज मंजुळेंच्या चित्रपटांची वाटही अशीच सैराट आहे हे लक्षात आल्याशिवाय राहत नाही. ‘फँड्री’ ही त्याची लोकांना भिडलेली पहिली गोष्ट होती. त्यात प्रखर सामाजिक भाष्य होतं. आता दुसऱ्याच चित्रपटातून प्रेमकथा रंगवताना एकाच वेळी ‘माझी गोष्ट मी सोडणार नाही’ हा बाणा कायम आहे, पण लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी त्याला कलात्मकतेच्या कोंदणात सजवण्याचं भानही त्याने राखलं आहे. खरंतर, ‘फँ ड्री’नंतर नागराज त्याच सामाजिक चौकटीतून बोलणार अशी काहीशी लोकांची धारणा होती आणि तरीही तो कुठल्याही जातीपातीच्या विद्वेषाच्या चौकटीत बसत नाही म्हणूनही त्याचं कौतुक होत आहे. जगण्याबद्दलच्या प्रेमाची भाषा शिकवणाऱ्या या दिग्दर्शकाच्या मनात मुळात ही भावना कशी रुजली त्याविषयी ‘सैराट’च्या निमित्ताने जाणून घेण्याचा योग आला.
दिग्दर्शक म्हणून जातीपातीच्या पलीकडे जाऊन चित्रपट करणारा असं त्याचं कौतुक होत आहे. याचं श्रेय नागराज आपल्या जडणघडणीला देतात. मी लहानपणी खूप विचित्र घरात वाढलो. मी ज्या जातीत वाढलो तिथे अज्ञान, हाणामारी-रक्तपात, दारू पिणे या सगळ्या सामान्य गोष्टी आहेत. बायकांना मारणं, बायकांनी एकमेकांशी मारामारी करणं हे रोजचं आहे. त्यातून माझ्यावर वेगळा संस्कार कसा झाला हे माहीत नाही, पण आपण द्वेष करता कामा नये. रागाने राग वाढतो हे मला त्या वयातच कळून चुकलं होतं. कुणी द्वेष केला तर मी त्याच्यावर प्रेम करीन ही एकच शक्यता आहे; ज्याने राग संपेल असं माझ्या मनात कायम यायचं, असं नागराज सांगतात. ‘लहानपणी मी खूप रागीट होतो, मारामाऱ्या केल्यात. पण त्याचे परिणाम पाहिले तेव्हा ते काही चांगले नव्हते. आता मी जेव्हा आलिशान गाडीतून फिरतो तेव्हाही गाडीतून बाहेर कधीकाळी पायी चालणारा मी मला दिसतो. तुझ्यावरचा तो दगड सुटला आहे, पण अजून दुसरा कोणी त्याच दु:खात आहे ही जाणीव कायम राहते. आणि मग आपल्याला फारसं खूश व्हायची गरज नाही हे मन सांगत राहतं. याबाबतीत एका गोष्टीने आपल्यावर खूप परिणाम केल्याचं त्यांनी सांगितलं. ‘पिक्चर ऑफ डोरियन’ नावाची एक कादंबरी मी वाचली होती. त्यात एका चित्रकाराला निष्पाप मुलाचं चित्र काढायचं असतं. त्यासाठी तो खूप फिरतो आणि त्याला गावात एक मुलगा दिसतो, बहुधा तो डोरियन असावा. आता तेवढं लक्षात नाही, पण तो त्या निष्पाप मुलाचं चित्र काढतो. नंतर चाळीसएक वर्षांनी याच चित्रकाराला सर्वात क्रूर माणसाचं चित्र काढायचं असतं आणि म्हणून तो अनेक तुरुंग पालथे घालतो. तिथे त्याला एक खूप कुरूप आणि क्रूर अशी व्यक्ती भेटते. त्याचं चित्र काढत असताना त्या व्यक्तीच्या डोळ्यात पाणी येतं. तेव्हा तो क्रुर माणूस चित्रकाराला आठवण करून देतो की लहानपणी निष्पाप मुलगा म्हणून तू माझंच चित्र काढलं होतं. या गोष्टीचा माझ्यावर खूप परिणाम झाला. सुंदर गोष्टही क्रूर होऊ शकते. द्वेषाचं उत्तर द्वेष होऊ शकत नाही हे मनाशी खूप पक्कं बसलं आहे. ज्याने मला दु:ख दिलं त्याला त्याचं आनंदाचं फूल करून त्या माणसाला परत देणं यातच खरं माणसाचं कौशल्य आहे. त्यामुळे आपण कितीही वाईट अनुभव घेतले असले तरी त्याचा राग आपल्या चित्रपटातून दिसणार नाही, हेही नागराज तितक्याच विश्वासाने सांगतात.
‘सैराट’ची जोडी आर्ची आणि परश्या यांचंही ते भरभरून कौतुक करतात. या चित्रपटात आर्ची म्हणजे मुलगी डॅशिंग आहे. आणि परश्या हा हळवा, जबाबदारी घेणारा आहे. व्यक्तिरेखांची ही उलटापालट करून आपल्याला मजा आल्याचं त्यांनी सांगितलं. सौंदर्य हे वेगळं असतं. त्याचे तुम्ही मांडलेले प्रमाण मोडून आर्चीचं सौंदर्य ठसेल. तसंच परश्याचंही आहे. हिरो म्हणजे नुसता भांडणारा, राऊडी असा नाही. तो हळवा आहे, संवेदनशील आहे. चित्रपटात परश्या नास्तिक आहे. नास्तिक माणसं भारी असतात, कारण ते स्वत:वर विश्वास ठेवतात आणि ते दुसऱ्यावर प्रेम करतात. परश्या तसा आहे, असं त्यांनी सांगितलं. मात्र परश्यापेक्षा आर्चीची व्यक्तिरेखा कथेत जास्त सशक्त होती हेही ते मान्य करतात. आर्चीची भूमिका लिहिली तेव्हाच तिला पुरस्कार मिळणार हे माहिती होतं. आर्चीची व्यक्तिरेखा पटकथेतच इतकी मजबूत होती की तिला कोणी नाकारूच शकणार नाही हे माझं ठाम मत होतं. म्हणजे खरंतर तिला मुख्य अभिनेत्री म्हणून पुरस्कार मिळायला हवा होता इतकं छान काम केलं आहे तिने. खूप छटा होत्या तिच्या व्यक्तिरेखेत आणि ती १५ वर्षांची असूनही एवढा मोठा ग्राफ तिने सुंदर रंगवला आहे, अशा शब्दांत नागराजने आर्ची रंगवणाऱ्या रिंकू राजगुरूचे कौतुक के ले. ‘सैराट’ चर्चेत असतानाच नागराजच्या डोक्यात चौथ्या चित्रपटाची कथाही तयार झाली असून त्याच्यावर कामही सुरू होणार असल्याचे संकेत त्यांनी दिले.