आपल्याकडे पत्रकारितेवरचं नाटक वा चित्रपट हे बहुतांशी अतिशयोक्त आणि अतार्किक असतात असाच आजवरचा अनुभव. याचं कारण ते बनवणारे एकतर पत्रकारितेचा अनुभव गाठीशी नसलेले असतात आणि त्यांना त्याकरता अभ्यासाची गरजही वाटत नाही. आज प्रसार माध्यमांचा प्रचंड विस्फोट होत असताना असताना वृत्तपत्रे आणि वृत्तवाहिन्यांचं अक्राळविक्राळ रूप अनेकांच्या मनात धडकी भरवतं. ‘लोकशाहीचा चौथा स्तंभ’ ही आपली भूमिका त्यांनी सोडलेय की काय असं वाटावं अशीच स्थिती आहे. एकीकडे पत्रकारितेचा कणा असणारा नि:पक्षपातीपणा आणि आदर्श मूल्यं लोप पावत असताना दुसरीकडे पैसा, सत्ता, प्रसिद्धी- आणि झालंच तर आपल्या (किंवा मालकाच्या) कुकृत्यांवर पांघरूण घालण्याचं साधन म्हणून ते वापरलं जाऊ लागलं आहे. पत्रकारिता हा आज निरपेक्ष समाजप्रबोधनाचा पेशा राहिला नसून धंदा होत चाललाय. ‘हा काळाचा परिणाम आहे. काळाबरोबर बदलावंच लागतं,’ असं म्हणत याचं समर्थन करण्याची अहमहमिका लागलेली दिसते. पत्रकारितेत विद्वान, समाजहितैषी संपादकांचं महत्त्व कमी होऊन केवळ धंदा करू इच्छिणाऱ्या व्यवस्थापनाच्या हातात सूत्रं गेली आहेत. याची परिणती म्हणजे ‘पेड न्यूज’चा बोकाळलेला रोग. कुठल्या बातमीमागे कोण आहे, ती पेरण्यामागे त्या व्यक्तीचा काय हेतू आहे, याचा वास सर्वसामान्य वाचकालाही आता सहज येऊ लागला आहे. म्हणूनच हल्ली वाचक वर्तमानपत्र वाचत असले तरी त्यावर पूर्वीसारखं डोळे झाकून विश्वास ठेवत नाहीत. कारण वृत्तपत्रांनी स्वत:च हा विश्वास गमावला आहे. या पाश्र्वभूमीवर ८० च्या दशकाअखेरच्या पत्रकारितेवर आधारित क्षितीज पटवर्धन लिखित-दिग्दर्शित ‘दोन स्पेशल’ हे नाटक सद्य:पत्रकारितेची नि:संदिग्ध चाहुल दर्शवणारं आहे यात शंकाच नाही. मराठी रंगभूमीवर आशय, विषय, अभिव्यक्ती, सादरीकरण अशा सर्वचदृष्टय़ा इतकं अप्रतिम, अविस्मरणीय नाटक गेल्या कित्येक वर्षांत आलेलं नाही. आणि नजीकच्या काळातही येईल की नाही, सांगता येत नाही. याचं कारण आपण सर्वचजण आज संवेदना हरवून बसलो आहोत, हे आहे. आपल्याला कोणत्याही गोष्टीचं काही वाटेनासं झालेलं आहे. अपघातात सापडलेल्या व्यक्तींना मदत करायची सोडून त्याचं चित्रीकरण करून ते लगेचच सोशल मीडियावर टाकणारे आपण- स्वत:ला ‘माणूस’ म्हणवून घ्यायच्या तरी लायकीचे उरलो आहोत का, हाच खरा प्रश्न आहे. मग या भयावह असंवेदनशीलतेचं प्रतिबिंब वृत्तपत्रादी माध्यमांतून उमटलं तर दोष कुणाला द्यायचा? ..तर ते असो.
‘दोन स्पेशल’ हे नाटक ह. मो. मराठे यांच्या ‘न्यूज स्टोरी’ या कथेवर आधारित आहे. परंतु त्याचं नाटय़रूप करताना नाटककारानं आपल्याला जो टोकदार आशय प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवायचा आहे त्याकरता त्यात काही बदल केले आहेत आणि ते यथोचित आहेत.
हे नाटक घडतं पुण्यातल्या ‘हिंदुस्थान’ नावाच्या एका वजनदार वृत्तपत्राच्या कचेरीत. साल १९८९. वेळ : रात्री ९.३० ची. मिलिंद भागवत हा रात्रपाळीतला प्रमुख उपसंपादक नुकताच घाईघाईत कचेरीत पोहोचलाय. त्याचे आजारी वडील हॉस्पिटलमध्ये दाखल असल्याने तो काहीसा विवंचनेत आहे. कचेरीत पोचतो- न पोचतो तोच त्याच्या पत्नीचा फोन येतो.. ‘उद्या डॉक्टरांनी नऊ हजार रुपये भरायला सांगितलेत.’ आधीच परिस्थितीनं कावलेला मिलिंद कसंबसं स्वत:ला सावरत तिची समजूत काढतो (खरं तर स्वत:चीच!) आणि पैशांची काहीतरी व्यवस्था करू, म्हणत फोन ठेवतो. तोवर बहुधा वृत्तपत्राची पहिली आवृत्ती गेलेली आहे. त्याच्यावर दुसऱ्या आवृत्तीची जबाबदारी आहे. तो दिवसभरातल्या बातम्यांचा आढावा घेतो. त्या दिवशी पुण्यात सांस्कृतिक केंद्राच्या इमारतीची भिंत कोसळून एका बालकाचा मृत्यू आणि अन्य काही जखमी झालेले असतात. तीनच वर्षांपूर्वी बांधलेल्या या इमारतीच्या बांधकामाचा काही भाग कोसळावा याचा अर्थ बांधकामात हलगर्जीपणा आणि गैरव्यवहार झालेला आहे, हे उघडच आहे. या बातमीसोबत त्यांच्या छायाचित्रकारानं काढलेलं माणुसकीचा गहिवर टिपणारं एक छायाचित्र आहे. ही बातमी पहिल्या पानावर ठळकपणे लावायची असं मिलिंदनं ठरवलंय. तेवढय़ात उमेश भोसले हा एक होतकरू तरुण त्याला भेटायला येतो. त्यालाही मिलिंदसारखं तत्त्वनिष्ठ पत्रकार व्हायचंय. त्यासाठी त्याला त्याचं मार्गदर्शन हवंय. जमलंच तर नोकरीही! ऐन घाईगर्दीच्या वेळी त्याचं येणं मिलिंदला फारसं आवडलेलं नसलं तरी त्याच्या बोलण्यातील सच्चेपणानं तो विरघळतो. त्याला उपदेशाचे चार शब्द सुनवतो. एवढय़ात त्याच्या लक्षात येतं की, या बातमीसाठी काही ठोस पुरावे हाती असायला हवेत. तो त्या इमारतीसाठी बांधकाम साहित्य पुरवणाऱ्या गृहस्थांना फोन लावतो. त्यांच्याकडे इमारतीसाठी पुरवलेल्या मालाची बिलं, चलन असल्याचं त्याला कळतं. तो त्यांच्याकडे त्यांची झेरॉक्स मिळेल का, असं विचारतो. तेही राजी होतात. मिलिंद मग उमेशलाच त्यांच्याकडे ते आणायला पाठवतो. उमेश जातो.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
