मुंबई : जंगलात वावरणारी पण अनेकांच्या परिचयाबाहेर असलेली ‘एशियाटिक गोल्डन कॅट’ आता आययूसीएनच्या (इंटरनॅशनल युनियन फॉर कन्झर्व्हेशन ऑफ नेचर) लुप्तप्राय (एण्डेंजर्ड) प्रजातींच्या यादीत सामील झाली आहे.
गडद तपकिरी ते झळाळत्या सोनेरी रंगांपर्यंत विविध छटांमध्ये आढळणारी ही जंगली मांजर आशिया खंडातील घनदाट जंगलांत आढळते. भारतातही सिक्कीम, अरुणाचल, मणिपूर आणि मिजोरामसारख्या ईशान्येकडील राज्यांमध्ये तिचं अस्तित्व आहे. पण जंगलतोड, मानवी हस्तक्षेप आणि शिकारीमुळे या प्रजातीच्या संख्येत झपाट्याने घट होत आहे. एप्रिल २०२५ मध्ये ती आययूसीएनच्या रेड लिस्टमध्ये सूचीबद्ध करण्यात आली आहे.
‘गोल्डन’ पण दुर्लक्षित
अनेकांना तिचं नावही माहीत नाही. पण जैवविविधतेत तिचं स्थान महत्त्वाचं आहे. ती अन्नसाखळीतील एक महत्त्वाची शिकार करणारी प्रजाती आहे. त्यामुळे तिचं अस्तित्व केवळ तिच्यासाठी नाही, तर संपूर्ण जंगलासाठी महत्त्वाचं आहे.
वैशिष्ट्ये
एशियाटिक गोल्डन कॅट बहुरूपी रंगाची आहे. ईशान्य भारत आणि भूतानमध्ये सोनेरी, लालसर तपकिरी आणि उजळ तपकिरी रंगात तिची नोंद झाली आहे. सुमात्रामध्ये लालसर तपकिरी रंगाची, पूर्व हिमालयात ती मेलेनिस्टिक रंगात आढळते.
वर्तन
एशियाटिक गोल्डन कॅट गरज पडल्यास झाडांवर चढू शकतात. ते पक्षी, ससे, उंदीर, सरपटणारे प्राणी यांसारख्या लहान प्राण्यांची शिकार करतात. ही मांजर विकसनशील देशांमध्ये आढळते, जिथे जंगलतोडीमुळे अधिवास नष्ट होण्याचा धोका वाढत आहे. सुमात्रामध्ये गोल्डन कॅटने कोंबडीची शिकार केल्याचा बदला म्हणून तिला मारल्याचे अनेक प्रकार घडले आहेत.
संवर्धन
बांगलादेश, चीन, भारत, इंडोनेशिया , मलेशिया, म्यानमार, नेपाळ, थायलंड आणि व्हिएतनाममध्ये गोल्डन कॅटची शिकार करण्यास मनाई आहे. तर, भूतानमध्ये केवळ संरक्षित क्षेत्रांच्या सीमेत तिला अभय आहे.
प्राणी संग्रहालयातही…
डिसेंबर २००८ पर्यंत, युरोपियन लुप्तप्राय प्रजाती कार्यक्रमात सहभागी झालेल्या आठ युरोपियन प्राणीसंग्रहालयांमध्ये २० ‘एशियाटिक गोल्डन कॅट’ होत्या. जर्मन वुपरटल प्राणीसंग्रहालयातील एका जोडीने २००७ मध्ये यशस्वीरित्या प्रजनन केले आणि जुलै २००८ मध्ये, दोन पिल्लांचा जन्म झाला. २००८ मध्ये, फ्रेंच पार्क डेस फेलिन्समध्ये एक मादी मांजरीचे पिल्लू देखील जन्माला आले होते. ही प्रजाती सिंगापूर प्राणीसंग्रहालयातही ठेवली जाते.
चीनमध्ये बिबट्या म्हणून ओळख
चीनमध्ये एशियाटिक गोल्डन कॅटला एक प्रकारचा बिबट्या मानले जाते आणि तिला ‘रॉक कॅट’ किंवा ‘पिवळा बिबट्या’ या नावाने ओळखले जाते. यातील काळ्या रंगाच्या मांजराला ‘इंकी बिबट्या’ असे म्हणतात.
धोका नेमका कुठून?
- जंगलतोड व अधिवास नष्ट होणं : वाढते शहरीकरण व विकासकामे यामुळे जंगलांचे क्षेत्र कमी होत आहे.
- बेकायदेशीर शिकार : तिच्या सौंदर्यामुळे तिच्या कातड्याची मागणी वाढली असून शिकाऱ्यांनी तिला लक्ष्य केलं आहे.
- मानवी हस्तक्षेप : रस्ते, आणि जंगलांत वाढती मानवी हालचाल यामुळे तिचं नैसर्गिक जीवनचक्र बाधित झालं आहे.
