दिशा काते
फिडलर खेकड्याचा नराचा एक पाय मोठा आणि दुसरा लहान असतो. जर एखाद्या नराने त्याचा मोठा पाय गमावला, तर त्याची जागा घेण्यासाठी दुसरा लहान पाय मोठा होतो. तो इतका मोठा असतो की तो त्याच्या देहापेक्षा मोठा असतो.
खेकडा हा सर्वांना ज्ञात असलेला प्राणी आहे. त्याच्या अनेक प्रजाती आहेत. त्यातीलच एक म्हणजे फिडलर क्रॅब. त्याला कॉलिंग क्रॅब म्हणून देखील ओळखले जाते. वाळू आणि मातीच्या चिखलात या खेकड्याचा अधिवास आढळतो. त्याचा मोठा असलेला पाय तो शरीरासमोर धरतो आणि सारंगी वाजवल्याप्रमाणे त्याला पुढे मागे हलवतो म्हणून त्याला फिडलर क्रॅब म्हणतात. काही दिवसांपूर्वी मुंबईतील शिवडी येथील कांदळवन क्षेत्रात नर फिडलर खेकडा दिसला होता.
फिडलर खेकड्याचा नराचा एक पाय मोठा आणि दुसरा लहान असतो. जर एखाद्या नराने त्याचा मोठा पाय गमावला, तर त्याची जागा घेण्यासाठी दुसरा लहान पाय मोठा होतो. हा पाय इतका मोठा असतो की तो कधी कधी त्याच्या संपूर्ण देहापेक्षा मोठा असतो. हाच पाय ते पुढे-मागे वळवतात. उन्हाळ्यात दर दोन आठवड्यांनी नर खेकडे लहान गोलाकार बुरुज बांधतात. त्यांचे अगदी काटेकोरपणे रक्षण करतात. जेथे भरपूर फिडलर खेकडे असतात, तेथे शेकडो लहान बुरुज काही इंचांच्या अंतरावर पाहायला मिळतात. कुजलेल्या वनस्पती, बुरशी, जिवाणू हे या खेकड्यांचे अन्न आहे. फिडलर खेकड्याच्या एकूण १०६ उपप्रजाती असून तो मलाकोस्ट्राका वर्गातील क्रस्टेशियन कुटुंबातील आहे. या खेकड्याच्या प्रजाती आशिया, आफ्रिका, युरोप, मध्य अमेरिका आणि दक्षिण अमेरिकेत आढळतात. ते तपकिरी, राखाडी, पिवळा, निळा, काळा आणि जांभळ्या रंगाचे असतात. या खेकड्यांचे आयुर्मान एक ते दीड वर्षं असते.
हेही वाचा >>> अधोविश्व : रिक्षाच्या चावीने हत्येचे गूढ उकलले
फिडलर खेकडे कधी कधी पाळीव प्राणी म्हणून ठेवले जातात. पाळीव प्राण्यांच्या दुकानात विकले जाणारे फिडलर खेकडे सामान्यत: खाऱ्या पाण्यातून आणलेले असतात. ते समुद्रापेक्षा कमी खारट पाण्यात राहतात. त्यांच्या नैसर्गिक आहाराच्या सवयींच्या विरुद्ध, बंदिवासात असलेल्या लहान माशांवर हल्ला करण्यासाठी ओळखले जातात. चेसपीक बे प्रदेशात फिडलर क्रॅबच्या तीन प्रजाती आढळतात. लाल सांधे असलेला फिडलर क्रॅब, मार्श फिडलर क्रॅब आणि सँड फिडलर क्रॅब फिडलर खेकडे टॅन ते तपकिरी रंगाचे असतात. सँड फिडलर खेकडे इतर दोन प्रजातींपेक्षा हलके असतात. नराचा एक पंजा मोठा असतो जो १.५-२ इंच लांब वाढू शकतो तर मादीचे पंजे समान आकाराचे असतात. कॅरॅपेस (कवच) गोलाकार मागील कडांनी चौरस असते. लाल-सांधलेल्या फिडलर क्रॅबच्या कवचात प्रत्येक डोळ्यामागे एक खोबणी असते. नर खेकड्याच्या कवचावर एक निळा डाग असतो, तर नर सॅन्ड फिडलर खेकड्यांना निळे किंवा जांभळे कवच असते. त्यांचा आकार एक ते दीड इंच रुंद असतो. मार्श फिडलर क्रॅब हा खाडी प्रदेशातील सर्वात लहान खेकडा आहे आणि लाल-सांधे असलेला फिडलर खेकडा सर्वात मोठा आहे. नर हिवाळ्यात वीण, झोपण्यासाठी, आश्रय घेण्यासाठी आणि हायबरनेट करण्यासाठी एक बुरुज बांधतात, राखतात आणि त्यांचे संरक्षण करतात. मादी दर महिन्याला पिल्ले देते. ऑस्ट्रेलियामध्ये अंदाजे २० प्रजाती आहेत, त्यापैकी ११ स्थानिक आहेत. डार्विन परिसरात नऊ प्रजाती आढळतात.
