सीमेवर सैनिकांच्या सक्षमतेला जोड लाभते, ती श्वानदलाच्या नैसर्गिक शक्तींची. जिवावर उदार होऊन शत्रूला पाणी दाखविण्यास कारणीभूत ठरणाऱ्या या श्वानवीरांचे शौर्य सर्वानी जाणून घेणे महत्त्वाचे ठरेल..
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
४ जानेवारी २०१६ हा दिवस उजाडला तो संपूर्ण देशासाठी तणाव घेऊन. दोनच दिवसांपूर्वी पठाणकोट येथील हवाईतळावर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्याने भारताच्या जुन्या जखमांवरच्या खपल्या काढल्या होत्या. आदल्याच दिवशी हवाईतळावर दहशतवाद्यांचा शोध घेत असताना लेफ्टनंट कर्नल निरंजन यांना वीरमरण आले होते. भारतीय सैन्याच्या तळावर ४ जानेवारीला अडीच वर्षांचा ‘रॉकेट’ प्रशिक्षकाच्या सूचनेबरहुकूम कामगिरी करण्यासाठी तयार झाला होता. भारतीय सैन्याच्या श्वानपथकात साधारण वर्षभरापूर्वी बेल्जियम मॅलेनीज प्रजातीच्या या श्वानाचा समावेश झाला होता. ३०० ब्लॅक कॅप कमांडोज, स्निफर्स, ट्रॅकर्स म्हणजे शोध आणि माग घेणारे श्वान आणि अ‍ॅसल्ट डॉग्ज म्हणजे हल्ला करणाऱ्या सहा श्वानांचे पथक हवाईतळाकडे रवाना झाले. त्यात रॉकेटचाही समावेश होता.
हवाईतळावरील अनेक इमारतींना आग लागलेली होती. त्यात गोळीबारदेखील सुरू होता. दोन दिवसांच्या मोहिमेनंतर अद्यापही दोन किंवा तीन दहशतवादी हवाईतळावर लपले असल्याचा भारतीय सैन्याचा अंदाज होता. इमारतींना लागलेल्या आगीमुळे आत शिरणे देखील कठीण झाले होते. अशातच एका इमारतीमध्ये दहशतवाद्याची हालचाल टिपली गेली. आतील दहशतवादी जागा बदलण्याचा प्रयत्न करत होता. माणसाच्या हालचाली, अस्तित्व टिपण्यात आणि स्फोटकांचा शोध घेण्यात रॉकेट तरबेज होता. त्यामुळे रॉकेटला इमारतीत शिरून शत्रूवर चाल करण्याचे आदेश त्याच्या प्रशिक्षकाने दिले. रॉकेटने अचानक केलेल्या हल्ल्यामुळे दहशतवादी गडबडून गेला. रॉकेटने जायबंदी केल्यामुळे इमारतीतील सुरक्षित जागी जाऊन लपण्याची संधी त्याला मिळाली नाही आणि भारतीय सैन्याच्या गोळीने दहशतवाद्याचा वेध घेतला. रॉकेट तेवढय़ावरच थांबला नाही. तर तेथील एक बॅग घेऊन रॉकेट इमारतीबाहेर निघाला. इमारतीला चहू बाजूने वेढलेल्या आगीत रॉकेटचे पाय पोळले मात्र तरीही तो बॅग घेऊन आपल्या प्रशिक्षकाकडे आला. या बॅगमध्ये काही शस्त्रास्त्रे, स्फोटके आणि दहशतवाद्यांची ओळख पटवण्यासाठी आवश्यक असलेले पुरावे होते. रॉकेटवर आवश्यक ते उपचार करण्यात आले. तो बरा झाल्यानंतर त्याला पुन्हा सेवेत दाखल करून घेण्यात आले. त्याच्या या झुंजार कामगिरीबद्दल त्याला ‘सेना मेडल’ प्रदान करण्यात आले.
सैन्याच्या श्वानपथकातील ‘मानसी’ या चार वर्षांच्या लॅब्रॅडोर श्वानाचे नावही भारताच्या श्वानवीरांच्या यादीत समाविष्ट झाले आहे. गेल्या वर्षी सीमेवर झालेल्या गोळीबारात मानसीला आणि तिच्या प्रशिक्षकाला वीरमरण आले. मानसीने सीमेवर होणारी घुसखोरी प्रशिक्षक आणि तळावरील सैनिकांना लक्षात आणून दिली. मानसी शत्रूच्या सैन्याचा माग काढणाऱ्या श्वानपथकात (ट्रॅकर्स) होती. २०१५ मध्ये आपले प्रशिक्षक बशीर अहमद यांच्याबरोबर कूपवाडा परिसरात गस्त घालणाऱ्या मानसीला अनोळखी माणसाच्या हालचालींची चाहूल लागली. तिने प्रशिक्षकांना त्या बाजूला ओढण्यास सुरुवात केली. त्याच वेळी अतिरेक्यांनी गोळीबार केला. त्यात मानसीला वीरमरण आले. पथकात दाखल झाल्यापासून बशीर अहमद मानसीचे प्रशिक्षक आणि हॅन्डलर होते. मानसीला गोळी लागलेली पाहताच बशीर अहमद यांनी देखील गोळीबाराला प्रत्युत्तर दिले. झालेल्या धुमश्चक्रीत त्यांनाही वीरमरण आले. मात्र सैन्याने या परिसरात शोधमोहीम घेऊन घुसखोरांचा नायनाट केला. मानसी आणि तिचे प्रशिक्षक बशीर अहमद या दोघांनाही मरणोत्तर सेना मेडल देण्यात आले.
सीमारक्षणासाठी, हरवलेल्या सैनिकांना शोधण्यासाठी, युद्धाच्या काळात श्वानांनी बजावलेली भूमिका जवानांइतकीच महत्त्वाची ठरली आहे. एखाद्या मोहिमेत येणाऱ्या मानवी मर्यादांच्या पलीकडे जाऊन ही श्वानपथके काम करत असतात. मात्र बहुतेक वेळा सामान्य जगतेसाठी हे श्वानवीर अज्ञातच राहतात. नुकतेच छत्तीसगडमध्ये एका नक्षलवाद्याचा शोध घेत असताना झालेल्या सुरुंगांच्या स्फोटात केंद्रीय राखीव पोलीस दलातील ‘अमिनिक’ या ‘कोब्रा’ युनिटमधील बेल्जिमय शेफर्ड जातीच्या श्वानाला वीरमरण आले. यापूर्वी अनेक गुन्हेगारांचा आणि स्फोटकांचा शोध घेण्यासाठी अमिनिकने मोलाची कामगिरी केली होती.
नुकत्याच झालेल्या प्रजासत्ताक दिनानिमित्त राजपथावर दिमाखदार संचलनाचे कार्य निर्विघ्नपणे पार पाडण्यासाठी श्वानपथकांची नैसíगक क्षमता पणाला लागली होती. धोक्याचे बिंदू तात्काळ शोधून आपल्या हॅण्डलरला सतर्क ठेवण्याचे श्वानवीरांचे काम अथक सुरू असते. भारतीय सैन्याचे, सुरक्षा दलांच्या सामर्थ्यांचे दर्शन आपण संचलनातून पाहतो. हे श्वानदलही देशाच्या सुरक्षेत मोलाचा वाटा ठरत असल्याने, सैन्याइतक्याच सन्मानास पात्र ठरतात.
४ जानेवारी २०१६ हा दिवस उजाडला तो संपूर्ण देशासाठी तणाव घेऊन. दोनच दिवसांपूर्वी पठाणकोट येथील हवाईतळावर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्याने भारताच्या जुन्या जखमांवरच्या खपल्या काढल्या होत्या. आदल्याच दिवशी हवाईतळावर दहशतवाद्यांचा शोध घेत असताना लेफ्टनंट कर्नल निरंजन यांना वीरमरण आले होते. भारतीय सैन्याच्या तळावर ४ जानेवारीला अडीच वर्षांचा ‘रॉकेट’ प्रशिक्षकाच्या सूचनेबरहुकूम कामगिरी करण्यासाठी तयार झाला होता. भारतीय सैन्याच्या श्वानपथकात साधारण वर्षभरापूर्वी बेल्जियम मॅलेनीज प्रजातीच्या या श्वानाचा समावेश झाला होता. ३०० ब्लॅक कॅप कमांडोज, स्निफर्स, ट्रॅकर्स म्हणजे शोध आणि माग घेणारे श्वान आणि अ‍ॅसल्ट डॉग्ज म्हणजे हल्ला करणाऱ्या सहा श्वानांचे पथक हवाईतळाकडे रवाना झाले. त्यात रॉकेटचाही समावेश होता.
हवाईतळावरील अनेक इमारतींना आग लागलेली होती. त्यात गोळीबारदेखील सुरू होता. दोन दिवसांच्या मोहिमेनंतर अद्यापही दोन किंवा तीन दहशतवादी हवाईतळावर लपले असल्याचा भारतीय सैन्याचा अंदाज होता. इमारतींना लागलेल्या आगीमुळे आत शिरणे देखील कठीण झाले होते. अशातच एका इमारतीमध्ये दहशतवाद्याची हालचाल टिपली गेली. आतील दहशतवादी जागा बदलण्याचा प्रयत्न करत होता. माणसाच्या हालचाली, अस्तित्व टिपण्यात आणि स्फोटकांचा शोध घेण्यात रॉकेट तरबेज होता. त्यामुळे रॉकेटला इमारतीत शिरून शत्रूवर चाल करण्याचे आदेश त्याच्या प्रशिक्षकाने दिले. रॉकेटने अचानक केलेल्या हल्ल्यामुळे दहशतवादी गडबडून गेला. रॉकेटने जायबंदी केल्यामुळे इमारतीतील सुरक्षित जागी जाऊन लपण्याची संधी त्याला मिळाली नाही आणि भारतीय सैन्याच्या गोळीने दहशतवाद्याचा वेध घेतला. रॉकेट तेवढय़ावरच थांबला नाही. तर तेथील एक बॅग घेऊन रॉकेट इमारतीबाहेर निघाला. इमारतीला चहू बाजूने वेढलेल्या आगीत रॉकेटचे पाय पोळले मात्र तरीही तो बॅग घेऊन आपल्या प्रशिक्षकाकडे आला. या बॅगमध्ये काही शस्त्रास्त्रे, स्फोटके आणि दहशतवाद्यांची ओळख पटवण्यासाठी आवश्यक असलेले पुरावे होते. रॉकेटवर आवश्यक ते उपचार करण्यात आले. तो बरा झाल्यानंतर त्याला पुन्हा सेवेत दाखल करून घेण्यात आले. त्याच्या या झुंजार कामगिरीबद्दल त्याला ‘सेना मेडल’ प्रदान करण्यात आले.
सैन्याच्या श्वानपथकातील ‘मानसी’ या चार वर्षांच्या लॅब्रॅडोर श्वानाचे नावही भारताच्या श्वानवीरांच्या यादीत समाविष्ट झाले आहे. गेल्या वर्षी सीमेवर झालेल्या गोळीबारात मानसीला आणि तिच्या प्रशिक्षकाला वीरमरण आले. मानसीने सीमेवर होणारी घुसखोरी प्रशिक्षक आणि तळावरील सैनिकांना लक्षात आणून दिली. मानसी शत्रूच्या सैन्याचा माग काढणाऱ्या श्वानपथकात (ट्रॅकर्स) होती. २०१५ मध्ये आपले प्रशिक्षक बशीर अहमद यांच्याबरोबर कूपवाडा परिसरात गस्त घालणाऱ्या मानसीला अनोळखी माणसाच्या हालचालींची चाहूल लागली. तिने प्रशिक्षकांना त्या बाजूला ओढण्यास सुरुवात केली. त्याच वेळी अतिरेक्यांनी गोळीबार केला. त्यात मानसीला वीरमरण आले. पथकात दाखल झाल्यापासून बशीर अहमद मानसीचे प्रशिक्षक आणि हॅन्डलर होते. मानसीला गोळी लागलेली पाहताच बशीर अहमद यांनी देखील गोळीबाराला प्रत्युत्तर दिले. झालेल्या धुमश्चक्रीत त्यांनाही वीरमरण आले. मात्र सैन्याने या परिसरात शोधमोहीम घेऊन घुसखोरांचा नायनाट केला. मानसी आणि तिचे प्रशिक्षक बशीर अहमद या दोघांनाही मरणोत्तर सेना मेडल देण्यात आले.
सीमारक्षणासाठी, हरवलेल्या सैनिकांना शोधण्यासाठी, युद्धाच्या काळात श्वानांनी बजावलेली भूमिका जवानांइतकीच महत्त्वाची ठरली आहे. एखाद्या मोहिमेत येणाऱ्या मानवी मर्यादांच्या पलीकडे जाऊन ही श्वानपथके काम करत असतात. मात्र बहुतेक वेळा सामान्य जगतेसाठी हे श्वानवीर अज्ञातच राहतात. नुकतेच छत्तीसगडमध्ये एका नक्षलवाद्याचा शोध घेत असताना झालेल्या सुरुंगांच्या स्फोटात केंद्रीय राखीव पोलीस दलातील ‘अमिनिक’ या ‘कोब्रा’ युनिटमधील बेल्जिमय शेफर्ड जातीच्या श्वानाला वीरमरण आले. यापूर्वी अनेक गुन्हेगारांचा आणि स्फोटकांचा शोध घेण्यासाठी अमिनिकने मोलाची कामगिरी केली होती.
नुकत्याच झालेल्या प्रजासत्ताक दिनानिमित्त राजपथावर दिमाखदार संचलनाचे कार्य निर्विघ्नपणे पार पाडण्यासाठी श्वानपथकांची नैसíगक क्षमता पणाला लागली होती. धोक्याचे बिंदू तात्काळ शोधून आपल्या हॅण्डलरला सतर्क ठेवण्याचे श्वानवीरांचे काम अथक सुरू असते. भारतीय सैन्याचे, सुरक्षा दलांच्या सामर्थ्यांचे दर्शन आपण संचलनातून पाहतो. हे श्वानदलही देशाच्या सुरक्षेत मोलाचा वाटा ठरत असल्याने, सैन्याइतक्याच सन्मानास पात्र ठरतात.
