गाळ-कचऱ्याची ‘मिठी’ सुटणार का?

कुल्र्याचे प्रेमनगर.. वेळ सकाळी ११ ची.. दरुगधी पसरवत संथ वाहणारी मिठी.. किनाऱ्यावर विसावलेले पोकलेन, जवळच भल्यामोठय़ा कंटेनरमधील कंत्राटदाराचे कार्यालय.. कार्यालयातील कर्मचाऱ्यांना अचानक कसली तरी चाहूल लागली आणि नदीच्या पात्रात पोकलेन उतरू लागले.. चार-पाच ट्रक किनाऱ्यावर आले. मिठीतून काढलेला ओला गाळ थेट ट्रकमध्ये भरण्यात आला आणि ट्रक किनाऱ्यावरून द्रुतगती मार्गावर सुसाट निघाले.. पुढे ते कुठे गेले, ओला गाळ कुठे टाकला हे मात्र गुलदस्त्यातच.. ट्रकमधून ठिबकणाऱ्या पाण्यामुळे रस्ता काळा कुट्ट होत होता आणि दरुगधीमुळे पादचाऱ्यांना नाक मुठीत घेण्याची वेळ आली.. मिठीची सफाई सुरू झाली.. पण ती किती स्वच्छ होणार हा प्रश्न अनुत्तरित आहे.
मुंबईत गाळ टाकण्यासाठी जागाच नसल्यामुळे यंदा नद्या आणि नाल्यांच्या सफाईमध्ये खोडा आला होता. परंतु गाळ काढणाऱ्या कंत्राटदारांनीच त्याची विल्हेवाट लावण्याची अट निविदेत घालून हा प्रश्न सोडविला. परंतु त्यामुळे कंत्राटदार पुढे येण्यास कचरत होते. अखेर हा गुंता सुटला आणि प्रशासनाने मिठी आणि नाल्यांच्या सफाईचा प्रस्ताव स्थायी समितीच्या दरबारी मांडला. परंतु ‘एमएमआरडीए’च्या अखत्यारीतील सफाईचे काम पालिकेने स्वीकारल्याचे कळताच सत्ताधाऱ्यांनी मिठीचा प्रस्ताव दफ्तरी दाखल केला. अखेर आयुक्तांनी स्वत:च्या अधिकारांचा वापर करून श्यामनारायण कंपनी, एन.ए. कन्स्ट्रक्शन, राज इंजिनीअरिंग या कंपन्यांना मिठीच्या सफाईची कंत्राटे दिली आणि अखेर हे काम सुरू केले. परिणामी यंदा ही कामे प्रचंड विलंबाने सुरू झाली.
प्रेमनगर ते टीचर्स कॉलनीदरम्यान मिठीच्या सफाईचे काम शामनारायण कंपनीला दिले आहे. मिठीच्या दोन्ही किनाऱ्यांलगत पोकलेनच्या मदतीने गाळ उपसण्याचे काम सुरू आहे. मिठीच्या एका किनाऱ्यावर मोठय़ा संख्येने गाळे उभारण्यात आले असून ही मंडळी गेली अनेक वर्षे बिनदिक्कतपणे व्यवसाय करीत आहेत. मिठीला येथे संरक्षक भिंतीचे कवच उभारण्याची योजना आहे. परंतु ते काम अत्यंत संथगतीने सुरू आहे. परिणामी याबाजूला मोठय़ा प्रमाणावर डेब्रिजही टाकण्यात आली आहे. गाळेधारकही नदीतच कचरा भिरकावत आहेत. त्यामुळे मिठीचे पात्र काहीसे अरुंद झाले आहे. किनाऱ्यावर वसलेल्या झोपडपट्टय़ांमधील सांडपाणी थेट मिठीतच सोडले जात आहे. तसेच या वस्त्यांमधील कचऱ्याची मिठीत भर पडत आहे. शनिवारी सकाळी ११ च्या सुमारास या ठिकाणी भेट दिली असता मिठीच्या किनाऱ्यावर शांतता होती. भरतीमुळे पात्रातील पाणी झपाटय़ाने वाढत होते. दूरवरून वाहून येणारा कचरा किनाऱ्यावरील कचऱ्यात स्थिरावत होता. किनाऱ्यावर कंत्राटदाराचे कर्मचारी शिळोप्याच्या गप्पा हाणत होते, तर किनाऱ्यालगत पाण्यात पोकलेन हेलकावे खात होते. गाळ वाहून नेणाऱ्या एकाही ट्रकचा पत्ता नव्हता. सर्व काही शांत होते. पण कॅमेराचा लखलखाट सुरू झाला आणि अचानक किनाऱ्यावर धावपळ सुरू झाली. पोकलेन धडधडतच मिठीत उतरले. किनाऱ्यालगतचा गाळ उपसण्याचे नाटय़ सुरू झाले. तेवढय़ात कुठून तरी चार-पाच ट्रक आले. मिठीतून उपसलेला गाळ ट्रकमध्ये भरण्यात आला आणि ट्रक मार्गस्थ झाले. नदी-नाल्यातून काढलेला गाळ ४८ तास किनाऱ्यावर सुकल्यानंतर क्षेपणभूमीत टाकण्याची अट पालिकेने घातली आहे. मात्र तरीही गाळ वाहून नेण्याचे काम बिनदिक्कत सुरू आहे. परिणामी ट्रकमधून सांडणाऱ्या गाळाच्या पाण्यामुळे रस्ता खराब होत आहे.
मिठीतून काढलेला गाळ ट्रकमध्ये भरण्यात येत असल्याची तक्रार महापालिकेचे संचालक (अभियांत्रिकी सेवा आणि प्रकल्प) लक्ष्मण व्हटकर यांच्याकडे केली असता ते म्हणाले की, याप्रकरणी चौकशी करून कंत्राटदारावर कारवाई केली जाईल.

१ जूनला ठिय्या आंदोलनाचा इशारा
कंत्राटदार मिठीतील गाळ काढण्याऐवजी तो मध्यभागी ढकलत आहेत. त्यामुळे साफसफाई होण्याऐवजी नदीतील गाळ वाढतच आहे, असा आरोप समाजवादी पार्टीचे नगरसेवक अशरफ आजमी यांनी केला आहे. २००५ मध्ये मिठीने घातलेल्या थैमानात कुल्र्यामध्ये हाहाकार उडाला होता. मिठीच्या साफसफाईवर प्रशासनाने गांभीर्याने लक्ष द्यावे, अन्यथा १ जून रोजी पालिका आयुक्त सीताराम कुंटे यांच्या दालनाबाहेर ठिय्या आंदोलन करण्यात येईल, असा इशाराही त्यांनी दिला.

पोकलेन नव्हे.. इच्छाशक्ती हवी!
मिठी नदीचे पात्र रुंद असून पोकलेनच्या मदतीने अवघ्या महिनाभरात नदीची पूर्ण सफाई होऊच शकणार नाही. मिठी नदीची खऱ्या अर्थाने सफाई करायची असेल तर पोकलेनआधी इच्छाशक्तीची आवश्यकता आहे. त्यासाठी हे काम जानेवारी महिन्यात सुरू करावे लागेल. पोकलेनच्या मदतीने ठरावीक भागातील गाळ उपसला जातो. मात्र त्याच्या आसपासचा गाळ नदीतच राहतो, असे दस्तुरखुद्द पोकलेनच्या एका चालकानेच आपले नाव जाहीर न करण्याच्या अटीवर सांगितले. तो पुढे म्हणाला की, तीन वर्षांपूर्वी मिठी नदीमध्ये बांध घालून पाणी अडवून गाळ काढण्यात आला होता. तेव्हा मिठीची सफाई उत्तम झाली होती. मिठीच्या सफाईसाठी हीच पद्धत योग्य आहे. पोकलेनचा वापर निष्फळ ठरत आहे.