नवजोत अल्ताफ यांच्या दृश्य-कलाकृतींचं जे प्रदर्शन मुंबईच्या ‘केमोल्ड प्रिस्कॉट रोड’ कलादालनात येत्या ३० सप्टेंबपर्यंत सुरू आहे, त्यात एका भिंतीवर मधोमध एक आलेख दिसतो. एकंदर १२ देशांतले सन १९९२ पासून २०१२ पर्यंतचे आकडे दाखवणाऱ्या या रेघा आहेत, त्यांपैकी काळी रेघ म्हणजे पिण्यायोग्य पाण्याचा तुटवडा, मग त्याखालच्या रेघा या (अनुक्रमे) जलप्रदूषण, नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ऱ्हास, वायूप्रदूषण, जैवविविधतेचा ऱ्हास, वातावरण-बदल आणि वाहन-धूर यांच्या आहेत. अशाच रेघा, नवजोत यांच्या याच प्रदर्शनातल्या अत्यंत हुबेहूब- फोटोच- भासणाऱ्या जलरंग-चित्रांच्या वरदेखील आहेत.
नवजोत यांची दृश्यकला-कारकीर्द गेल्या जवळपास पाच दशकांची आहे. आंतरराष्ट्रीय ख्यातीच्या त्या शिल्पकार, पण त्यांनी बस्तरसारख्या ठिकाणी काम उभारलं आणि तिथल्या कलावंतांना समान पातळीवर आणण्यासाठी प्रयत्न सुरू केले. (ते यशस्वीच झाले असं नव्हे, पण-) जमिनीशी त्यांचं नातं कायम राहिलं. ‘वेटिंग फॉर कारवी’ किंवा धानाच्या तुसापासून बनवलेलं रांगोळीसारखं काम हे त्याची साक्ष देतात. ‘वेटिंग फॉर कारवी’ हे ११ वर्षांनी फुलणाऱ्या कारवीची वाट पाहणारं मांडणशिल्प आहे. याखेरीज, मागावर कापड विणण्याची प्रक्रिया टिपणारं एक व्हिडीओ-मांडणशिल्प इथं आहे.
चित्रकलेशी अजिबात संबंधच नसणाऱ्या नवख्यांनाही प्रथमदर्शनी अचंबित आणि आनंदित करणारं इथलं काम म्हणजे, मॉल / विमानतळ / बडय़ा कॉपरेरेट इमारती वा पंचतारांकित हॉटेलं यांच्या भिंती अथवा छतं यांची जलरंगात रंगवलेली चित्रं! ही जलरंगात रंगवली आहेत, हे निरखून पाहिल्यावरच कळेल. मात्र कौशल्यदर्शन हा नवजोत यांचा हेतू नाही. या छान चित्रांवर मध्येच जी आकडेवारीच्या आलेखासारखी रेषा आहे, ती चित्रकर्तीसाठी महत्त्वाची!
विविध प्रकारे, पर्यावरणाच्या ऱ्हासाकडे लक्ष वेधण्याचा प्रयत्न नवजोत यांनी आजवर अनेकदा केला आहे. त्यापैकी सर्वात वाखाणण्याजोगा टप्पा म्हणजे हे प्रदर्शन. या नष्टचर्याचं हे दर्शन वरवर पाहता ‘सुंदर चित्रासारखं’ किंवा ‘शिस्तबद्ध रांगोळीसारखं’ वाटतं, पण त्यामागे दडलेला ओंगळ उपभोगाचा आशय मात्र आकडय़ांना रेघेचं दृश्य रूप मिळाल्याने पुढे येतो. हे आकडे आणि आपल्या जमिनीवरलं वास्तव यांचा मेळ घालणं हे आपलं काम असल्याची जाणीव घेऊनच आपण बाहेर पडतो. ही गॅलरी तिसऱ्या मजल्यावर आहे आणि लिफ्ट आहे, पण तिचा अतिवापर टाळावा असं काहींना वाटू शकेल. ‘केमोल्ड प्रिस्कॉट रोड’ला जाण्यासाठी सिद्धार्थ कॉलेज (बुद्ध भवन)च्या रस्त्याला काटकोन करणाऱ्या ‘घनश्याम तळवटकर मार्गा’वर (हाच पूर्वीचा प्रिस्कॉट रोड!) वळायचं आणि ‘क्वीन्स मॅन्शन’ नावाच्या इमारतीत बाजूनं शिरायचं. लिफ्ट आहेच सोयीसाठी, पण पर्यावरणाचा विचार आधीपासूनच डोक्यात असेल, तर जिनेही छान आहेत!
