मुंबई : मुंबई, पुणे, नागपूरसह मोठ्या शहरांमध्ये फॅमिली डॉक्टर ही संकल्पना जवळपास संपुष्टात आली आहे. एवढेच नव्हे तर अनेक शहरांमध्ये आता घरी जाऊन तपासणी करणाऱ्या जनरल फिजिशियनची संख्या दिवसेंदिवस रोडावत चालली आहे. एमबीबीएस, होमिओपॅथी वा बिएएमएस डॉक्टरही शहरी भागात दवाखान्यात येणाऱ्या रुग्णाकडून तपासणी व तीन दिवसांंच्या औषधासाठी किमान दोनशे ते चारशे रुपये आकारत आहेत. ग्रामीण भागातही जनरल फिजिशियनकडून शंभर रुपयांपेक्षा कमी घेतले जात नाहीत. अशावेळी छत्रपती संभाजीनगरमधील ‘सावित्रीबाई फुले महिला एकात्म समाज मंडळा’च्या माध्यमातून अवघ्या १० रुपयांमध्ये रुग्णांची तपासणी व औषधोपचार केले जात आहेत. यातील विशेष बाब म्हणजे मधुमेह व उच्च रक्तदाबाच्या रुग्णांना अवघ्या ५० रुपयांमध्ये महिनाभराची औषधे संस्थेच्या माध्यमातून देण्यात येत आहेत. आजघडीला संभाजीनगर शहर, तसेच ग्रामीण भागातील १०५ गावातील अडीच लाख रुग्णांची वर्षाकाठी आरोग्य तपासणी केली जाते.
मराठवाड्यातील छत्रपती संभाजीनगरच्या वैद्यकीय महाविद्यालयात शिकणारे सात तरुण स्वयंसेवक डॉक्टरांनी एकत्र येऊन डॉक्टर हेडगेवार रुग्णालयाची स्थापना केली. आपल्या देशात वैद्यकीय प्रश्नांमागे सामाजिक उपेक्षा, स्थलांतर, आर्थिक समस्या, दारिद्रय, व्यसनाधीनता, जागृतीचा अभाव अशी अनेक कारणे आहेत. त्यामुळे वैद्यकीय सुविधा देतानाच या अन्य कारणांवरही काम करण्याची तयारी प्रतिष्ठानने सुरू केली. यातूनच एका स्वतंत्र आरोग्यापुरते सीमित न राहता विविध क्षेत्रांतील विकासाला प्राधान्य देणाऱ्या ‘सावित्रीबाई फुले महिला एकात्म समाज मंडळाची’ स्थापना झाली. आज १२ जिल्ह्यांतील ८३१ गावे आणि छत्रपती संभाजीनगर आणि जालना शहरातील ७९ उपेक्षित वस्त्यांमधून संस्थेचे ८४ सेवा प्रकल्प चालतात. दरवर्षि १० लाख लोकांसाठी आरोग्य, शिक्षण, महिला सबलीकरण, कौशल्य विकास, नैसर्गिक संसाधने विकास आणि शाश्वत विकासासाठी विविध उपक्रम राबविले जातात.
हेही वाचा >>> वांद्रे, निर्मलनगरमध्ये म्हाडाची ३० घरे; संक्रमण शिबिराच्या पुनर्विकासाअंतर्गत ११० संक्रमण शिबिराचे गाळेही उपलब्ध होणार
डॉ. हेडगेवार रुग्णालय १९८९ मध्ये सुरू होऊन जेमतेम सहा महिने झाले असतील, त्याच सुमारास एक तरुण स्वयंसेवक डॉक्टर कार्यकर्ता झोपडपट्टी परिसरात राहून काम करण्याचे स्वप्न बाळगून रुग्णालयात दाखल झाले. रेल्वे स्थानकाजवळ मिलिंद नगर नावाच्या एका गरीब वस्तीत एका छोट्या दहा बाय दहाच्या खोलीत रोज रुग्ण तपासणी सुरू झाली. तेव्हा अवघ्या ५ रुपयांमध्ये रुग्णांची तपासणी केली जात होती. क्रांतिकारक वासुदेव बळवंत फडके यांचे गुरू वीर लहुजी साळवे यांचे नाव या आरोग्य केंद्राला देण्यात आले. रुग्णतपासणी दरम्यान मोठ्या आजारांचे रुग्ण आढळून येऊ लागले, तसेच महिलांचे वेगवेगळे आजार समोर आल्यामुळे बाह्यरुग्ण विभागदासोबत तज्ज्ञ डॉक्टरांच्या भेटी सुरू झाल्या. यात फिजिशियन, इएनटी सर्जन, जनरल सर्जन, स्त्री रोग तज्ञ, बालरोगतज्ञ या वस्त्यांमध्ये महिन्यातून एक दिवस रुग्णतपासणीसाठी येऊ लागले. यातील ज्या रुग्णांवर शस्त्रक्रियांची आवश्यकता दिसून आली त्यांना हेडगेवार रुग्णालयात दाखल करून विनामूल्य उपचार करण्यात येऊ लागले. या वैद्यकीय सेवेचा विस्तार करण्याची गरज दिसून आल्यानंतर छत्रपती संभाजीनगर येथे दोन स्वतंत्र इमारतीमधून रुग्णसेवेचे काम चालविण्यास सुरुवात झाली. यातील एक इमारत मालकीची तर एक भाडेतत्त्वावर असून पुढे संभाजीनगर तसेच जालना जिल्ह्यातील ग्रामीण भागातील आरोग्याचा विचार करून संभाजीनगर जिल्ह्यातील १०५ गावांमध्ये, तर जालन्याच्या १० गावांमध्ये नियमितपणे रुग्णतपासणी व औषधोपचाराचे काम सुरू करण्यात आले. यासाठी एकूण चार मोबाइल व्हॅन घेण्यात आल्या असून साधारणपणे दररोज किमान ८०० हून अधिक रुग्णांची आरोग्य तपासणी व औषधोपचार केले जातात, असे डॉ प्रतिभा फाटक यांनी सांगितले. डॉक्टरांसह एकूण ३५ जणांची टीम यासाठी काम करीत असून आम्हाला हा आरोग्य उपक्रम राबविण्यासाठी काही निधी सीएसआरच्या माध्यमातून, तर डॉ हेडगेवार रुग्णालयाकडून दरवर्षी एक कोटीचा निधी उपलब्ध करून दिला जातो, असेही डॉ फाटक म्हणाल्या.
हेही वाचा >>> मुंबई : म्हाडा उपाध्यक्ष संजीव जयस्वाल यांच्यासह १२ जणांविरोधात मारहाणीचा गुन्हा, डांबून मारहाण केल्याचा तक्रारदाराचा आरोप
रुग्णतपासणी बरोबरच मधुमेह व उच्च रक्तदाबाची स्वतंत्र तपासणी केली जाते. मधुमेह वा उच्च रक्तदाब असलेल्या रुग्णांना अवध्या ५० रुपयात महिनाभाराची औषधे दिली जातात. तसेच आवश्यकतेनुसार रुग्णांचे ईसीजी काढण्यात येतात. यासाठी रुग्णाला एक डायरी देऊन आवश्यक त्या नोंदी ठेवायला सांगितले जाते. सध्या एक हजार रुग्णांना ५० रुपयांमध्ये महिनाभराची औषधे दिली जातात, असेही त्यांनी सांगितले. ज्या रुग्णांना दहा वर्षांहून अधिक काळ मधुमेह वा उच्च रक्तदाबाचा त्रास आहे अशांचा ईसीजी काढण्यात येतो. यात आतापर्यंत ५० हून अधिक रुग्णांची मोफत अँजिओग्राफी करण्यात आली आहे. तसेच डोळ्याची तपासणी केली जाते. ज्यात रेटिनोपथीचा समावेश आहे.
‘सावित्रीबाई फुले महिला एकात्म समाज मंडळा’च्या माध्यमातून मोतिबिंदू तपासणी केली जाते. यात वर्षाकाठी ४०० मोतिबिंदू शस्त्रक्रिया मोफत केल्या जातात. तसेच ट्युबेट़ॉमी शस्त्रक्रिया मोफत केली जाते, तर बाळंतपण केवळ ५००० रुपये आणि सिझेरियन १०,००० रुपयात केले जाते. यासाठी गर्भवती महिलांच्या सात आवश्यक चाचण्या केल्या जातात. सोनोग्राफी मोफत केली जाते. तसेच आवश्यकतेनुसार दुर्गम पाड्यात घरोघरी जाऊन गर्भवती महिलांची मोफत तपासणी केली जाते.
आरोग्याच्या या कामाला खरी गती मिळाली १९९४ मध्ये. केंद्र सरकारचा स्मॉल फॅमिली नॉर्म हा प्रकल्प या वस्तीत सुरू झाला. कुटुंब कल्याणाचे अनेक उपक्रम या प्रकल्पाद्वारे राबविल्या गेले. कुटुंब नियोजन साधनांसंबंधी जनजागृती करण्यात आली. प्रत्यक्ष शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या. गर्भवती मातांच्या आरोग्याच्या तपासणीसाठी स्वतंत्र साप्ताहिक तपासणी सुरू झाली. सामूहिक डोहाळ जेवण कार्यक्रमाच्या माध्यमातून पहिल्या, दुसऱ्या खेपेच्या मातांचं कौतुक करून, लोहाच्या आणि कॅल्शियमच्या गोळ्यांनी त्यांची ओटी भरून, साजशृंगार करून त्यांचा फोटो काढून त्यांच्या माता बाल आरोग्य तपासणी कार्डावर जोडून दिला. तेव्हापासून ९० टक्के महिलांकडे हे कार्ड न फाटता सुरक्षित सांभाळ करून नियमित तपासणीसाठी येताना दिसू लागले. आरोग्यसेवेचा हा यज्ञ अखंड चालू आहे. सध्या दरवर्षी अडीच लाख रुग्णांसाठी उत्तम दर्जाची प्राथमिक आरोग्य सुविधा १०५ गावे आणि ७९ गरीब वस्त्यांमध्ये केवळ नाममात्र १० रुपये शुल्क आकारून पुरविली जाते. सोबतच मोफत शस्त्रक्रिया, गर्भवती महिलांसाठी मोफत तपासण्या व उपचार, ‘मधुमेह-हृदयविकार क्लिनिक’, मानसिक स्वास्थ्य, सुपोषित भारत, आरोग्यबँक उपक्रम राबविले जातात. हा उपक्रम अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचविण्याची आवश्यकता असून समाजाच्या आर्थिक मदतीशिवाय हे अशक्य आहे असून https//:spmesmandal.org 7875555944
email- contact.spmesmandal@org याठिकाणी संपर्क साधावा असे आवाहन संस्थेने केले आहे. आजाच्या काळात अवघ्या १० रुपयांमध्ये आरोग्य तपासणी व उपचार ही कल्पनाच तशी न पटणारी पण एका जिद्दीने अनेकजण हा उपक्रम यशस्वी व्हावा यासाठी दिवसरात्र कष्ट करत आहेत. या उपक्रमासाठी संस्थापक सदस्य सुखदेव नवले, डॉ. सतीश कुलकर्णी, डॉ भारत देशमुख, डॉ नरेंद्र कुलकर्णी, डॉ राजेंद्र क्षीरसागर, डॉ ज्योत्स्ना क्षीरसागर, डॉ मंजू व्यवहारे, डॉ, अश्विनीकुमार तुपकरी, डॉ. अनंत पंढरे , कम्युनिटीत काम करीत असलेले डॉ. दिवाकर कुलकर्णी, डॉ. प्रसन्न पाटील, डॉ. प्रतिभा फाटक, डॉ. विशाल बेद्रे, डॉ. संदीप डफळे, डॉ. प्रसाद वाईकर, डॉ. अपर्णा लाहोटी, डॉ. प्रणिता कुलकर्णी, डॉ. अमित हजारे, सतीश डीवरे, पिराजी कमले, जीवन भुते, सुभाष गायकवाड, भानुदास डोभाळ आदी अनेकजण तनमनधन लावून काम करत आहेत.
