मुंबई : उरण तालुक्यातील जंगल परिसरात दुर्मीळ वाघाटीचा मृत्यू झाल्याची घटना उघडकीस आली आहे. वाघाटीच्या मृत्यूची माहिती शनिवारी रात्री वनविभागाला मिळाली होती. प्राथमिक अंदाजानुसार वाहनाच्या धडकेत मृत्यू झाल्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. याबाबत अधिक तपास सुरू असून संबंधित घटनेमुळे परिसरातील इतर वन्यजीवांच्या सुरक्षेबाबत प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे.
वाघाटी हा मांजर कुळातील प्राणी आहे. बिबटय़ाच्या हुबेहूब लहान प्रतिकृतीसारखी वाघाटी दिसते. त्यांचा रंग व अंगावरील ठिपके हे बिबटय़ाप्रमाणेच असतात. ही प्रजाती महाराष्ट्रात अतिशय दुर्मीळ मानली जाते. वाघाटी भारतीय वन्यजीव संरक्षण कायदा १९७२ नुसार अनुसूची १ अंतर्गत संरक्षित आहे. तसेच इंटरनॅशनल युनियन फॉर कॉन्झर्व्हेशन ऑफ नेचरच्या(आययूसीएन) जवळजवळ संकटग्रस्त यादीत समाविष्ट आहे. पाणथळ जागांमध्ये आढळणारा हा प्राणी मासे, बेडूक आणि लहान सस्तन प्राण्यांवर उपजीविका करतो. उरण परिसरातील जैवविविधतेसाठी त्यांचे अस्तित्व अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. त्यामुळे त्याच्या मृत्यूमुळे स्थानिक पर्यावरण प्रेमींमध्ये चिंता व्यक्त केली जात आहे.
उरणमधील केगाव येथील स्टेलन कंपनीच्या परिसरात शनिवारी रात्री मृत वाघाटी आढळून आली होती. घटनेची माहिती मिळताच वनविभागाचे अधिकारी घटनास्थळी दाखल झाले होते. वाघाटीच्या डोक्याला मार बसला आहे. त्यामुळे हा अपघात असल्याचे सांगितले जात आहे. मृत वाघाटीला शवविच्छेदनासाठी परळच्या बाई साकरबाई दिनशॉ पेटीट रुग्णालयात नेण्यात आले आहे. शवविच्छेदनाचा अहवाल आल्यावर वाघाटीच्या मृत्यूचे नेमके कारण समजेल अशी माहिती सूत्रांनी दिली आहे. दरम्यान, कर्नाळा अभयारण्य उरणच्या तुलनेने खूप जवळ आहे आणि ते जैवविविधतेने समृद्ध आहे. त्यामुळे तिथून वाघाटी उरणच्या दिशेने आल्याची शक्यता आहे. कर्नाळा अभयारण्य परिसरात आणि उरणमध्ये अनेक खाड्या, दलदलीचे भाग आणि पाणथळ जमिनी आहेत. ज्या वाघाटीसाठी योग्य अधिवास ठरतात.
वाघाटी उरण परिसरात आल्याची कारणे काय
नवीन अधिवासाच्या शोधात कर्नाळा परिसरात मानवी हस्तक्षेप वाढल्यामुळे वाघाटी नवीन शांत आणि सुरक्षित जागा शोधत असावी.उरणमधील खाड्या, झाडेझुडपे आणि पाणथळींमुळे तेथे अन्न सहज मिळते.कर्नाळा आणि उरणमधील काही नैसर्गिक मार्ग किंवा गवताळ/झुडुपयुक्त क्षेत्रे वाघाटीसारख्या प्राण्याला स्थलांतरासाठी उपयोगी पडू शकतात.
वन्यजीव तज्ज्ञांचे आवाहन
पर्यावरण तज्ज्ञांनी स्थानिक प्रशासन आणि नागरिकांना विनंती केली आहे की अशा दुर्मीळ प्राण्यांच्या संरक्षणासाठी अधिक दक्षता घ्यावी, पाणथळ प्रदेशांचा नाश थांबवावा आणि जंगल परिसरात वाहनांची गती मर्यादित ठेवावी. उरणसारख्या जैवविविधतेने समृद्ध भागात अशा घटना टाळण्यासाठी संयुक्त प्रयत्नांची आवश्यकता अधोरेखित होत आहे.
भारतात १५ प्रजाती
मांजर कुळातील प्राण्यांच्या एकूण १५ प्रजाती भारतात आढळतात. भारतात असलेल्या एकूण मांजर कुळातील प्रजातींपैकी दहा लहान प्रजाती आहेत. वाघाटी मुख्यत: उंदीर, घुशी अशा कृंतक वंशीय प्राण्यांची शिकार करतात. त्यामुळे त्यांची पर्यावरण आणि अन्नसाखळीत महत्वाची भूमिका आहे. वाघाटी ही भारतातील रान मांजरीनंतर आढळणारी सर्वात सामान्य आणि व्यापक प्रजाती आहे.
पश्चिम घाटात वास्तव्य
पश्चिम घाटाच्या काही भागात मर्यादित प्रमाणात हा प्राणी सापडतो. वाघाटीचा मानवी वस्तीजवळील जंगलात वावर असतो. आकार लहान असला तरी अत्यंत चपळ आणि अंधारात शिकार करण्यात तरबेज असलेला हा प्राणी आहे. वाघाटीच्या कपाळावर चार उभ्या रेषा असतात. मानेखालची बाजू पांढरी असते. तसेच डोळ्याभोवती पांढरी वर्तुळे असतात. पाठीवर करड्या रंगाचे ठिपके असतात. वाघाटीचे वजन सुमारे एक ते दीड किलो असते. निशाचर आणि लाजाळू असल्याने वाघाटी सहजी दृष्टीस पडत नाही.