नागपूर : “ते” निसर्गाचे सफाई कामगार. त्यांच्यामुळेच पर्यावरण सुरक्षित राखल्या जात आहे. मात्र, कालांतराने त्यांची संख्या कमी होत गेली आणि पर्यावरणाचा समतोल ढासळला. येथूनच निसर्गाची हेळसांड सुरू झाली. मात्र, ते पूर्णपणे संपले तर निसर्ग कायमचा उध्वस्त होईल आणि म्हणूनच त्यांची संख्या वाढवण्यासाठी त्यांचे कृत्रिम प्रजनन घडवून त्यांची संख्या वाढवण्यासाठी प्रयत्न होत आहेत. हे प्रयत्न सकारात्मक असून कृत्रिमरित्या बंदिवासात जन्मलेला हा निसर्गाचा सफाई कामगार पुन्हा एकदा आकाशात झेप घेण्यास सज्ज झाला आहे.
गिधाडांच्या संवर्धनाच्या दिशेने एक मोठे पाऊल टाकत, १४ अत्यंत धोक्यात असलेल्या गिधाडांना – नऊ पांढऱ्या पाठीच्या गिधाडांना आणि पाच लांब चोचीच्या गिधाडांना – नागपूरच्या पेंच व्याघ्र प्रकल्पातील सॅडलडॅम येथे बांधलेल्या प्री-रिलीज एव्हरीमध्ये यशस्वीरित्या हलवण्यात आले आहे. हरियाणातील पिंजोर येथील जटायु संवर्धन प्रजनन केंद्र (जेसीबीसी) मधून हस्तांतरित केलेल्या ३४ पक्ष्यांच्या तुकडीतील गिधाडांना जागतिक पृथ्वी दिनाच्या निमित्ताने राष्ट्रीय संवर्धन उपक्रमाचा भाग म्हणून महाराष्ट्रात आणण्यात आले. दोन ते सहा वर्षे वयोगटातील या पक्ष्यांची निवड संपूर्ण आरोग्य तपासणीनंतर करण्यात आली जेणेकरून जंगलात जगण्यासाठी त्यांची तंदुरुस्ती सुनिश्चित करता येईल.
प्री-रिलीज एव्हरीमुळे गिधाडांना जंगलात सोडण्यापूर्वी स्थानिक वातावरणाशी जुळवून घेता येईल. पेंच व्याघ्र प्रकल्प नागपूर (महाराष्ट्र) चे क्षेत्र संचालक आणि मुख्य वनसंरक्षक डॉ. किशोर एस. मानकर आणि पेंच व्याघ्र प्रकल्प नागपूर येथील उपसंचालक डॉ. भरत सिंग हाडा यांच्या मार्गदर्शनाखाली पेंच वन अधिकाऱ्यांसह बीएनएचएसचे वरिष्ठ जीवशास्त्रज्ञ मनन महादेव आणि पेंच पशुवैद्य डॉ. मयंक बर्डे यांच्याकडून हस्तांतरण आणि व्यवस्थापन काळजीपूर्वक केले जात आहे. हा उपक्रम बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी (बीएनएचएस) आणि महाराष्ट्र वन विभाग यांच्यातील सहकार्याने सुरू करण्यात आला आहे, ज्याचा उद्देश मध्य भारतातील गिधाडांची संख्या पुनरुज्जीवित करणे आहे. पक्ष्यांची सुरक्षितता आणि संक्रमणादरम्यान कमीत कमी ताण सुनिश्चित करण्यासाठी वातानुकूलित वाहनांमध्ये वाहतूक आणि खाद्य वेळापत्रकांसह विशेष नियमांचे पालन करण्यात आले. भारतातील लुप्त होत चाललेल्या गिधाडांची संख्या पुनर्संचयित करण्यासाठी आणि परिसंस्थेचे आरोग्य मजबूत करण्यासाठी हा प्रकल्प एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.
