‘अरण्य’चे संस्थापक अध्यक्ष राज मदनकर यांची माहिती; ‘लोकसत्ता’ कार्यालयास सदिच्छा भेट
दिवाळी हा आपल्या देशातील मोठा सण आहे. या सणाला जसे ऐतिहासिक महत्त्व आहे, तसे आपली संस्कृती, ऐतिहासिक मंदिर आणि किल्ल्यांनाही आहे. जयपूर, दिल्लीसारख्या शहरांमध्ये छोटे-मोठे किल्ले, स्तुपांचीही जोपासना केली जाते. नागपूर हेसुद्धा शेकडो वष्रे जुने शहर आहे. मात्र, आमची पिढी हा वारसा विसरत चालली आहे. त्यामुळे काळाच्या काळोखात मागे पडलेल्या ऐतिहासिक वस्तूंवरील धूळ झटकून प्रकाशाच्या या पर्वात त्यांना उजळण्याचे काम ‘अरण्य’ करीत असते, अशी माहिती ‘अरण्य’ संस्थेचे संस्थापक अध्यक्ष राज मदनकर यांनी दिली. ‘लोकसत्ता’ला दिलेल्या सदिच्छा भेटीत ते बोलत होते.
मदनकर म्हणाले, नागनदीच्या काठावर वसवलेल्या नागपूरला स्वत:चा असा इतिहास आहे. गोंड राजे आणि भोसलेंनी या शहराला वसवले. महाल भागात तेरा ऐतिहासिक दरवाजे आहेत. मात्र, याची कुणाला माहितीच नाही. त्यामुळे दिवाळी या प्रकाशपर्वाचे निमित्त साधून तरुण पिढीला ऐतिहासिक वास्तूंचे महत्त्व पटवून देणे आवश्यक आहे. यासाठी ‘अरण्य’ने काही वर्षांआधी असा संकल्प करीत शहरातील ३०० ते ४०० वर्षांचा इतिहास असणारी ऐतिहासिक मंदिरे शोधून काढली. यातील दरवर्षी दिवाळीनिमित्त एका मंदिराची निवड करून तेथे दीपोत्सव साजरा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
निवड झालेल्या या ऐतिहासिक पुरातन मंदिराची स्वच्छता करून त्याला दोन ते तीन हजार दिव्यांनी लख्ख प्रकाशाने उजळून काढले जाते. दीपोत्सव साजरा करीत असताना काहीतरी कार्यक्रम घेणे, गोडधोड, भेटवस्तू देणे या चाकोरीबद्ध मार्गाचा अवलंब न करता आपली संस्कृती आणि ऐतिहासिक वारसा जपण्याचा निर्धार केला. आपल्याकडे शेकडो वर्षे जुने असणाऱ्या वास्तूंचे जतन होताना दिसत नाही. अशा दुर्लक्षित मंदिरांचा इतिहास आणि महत्त्व समजून घेतले आणि यातील एका मंदिराची निवड करीत तेथे दीपोत्सव साजरा करण्याचे ठरले. दुर्लक्षित असणाऱ्या या ऐतिहासिक मंदिरांची स्वच्छता केली. रोषणाई करून उजळून काढले. मागील वर्षी ३५० वर्षे जुन्या आणि कास्ट कलेचा उत्तम नमुना असलेल्या रुक्मिणी मंदिरात मागील वर्षी दीपोत्सव रंगला. अरण्य एवढय़ावर थांबलेली नाही. मंदिराचा इतिहास इतरांनाही कळावा म्हणून काही सांस्कृतिक कार्यकमांचेही आयोजन त्या परिसरातच केले. यात भारुड, भजन, पोवाडे यांची मैफल रंगते. काही नवकलाकार गिटारच्या ताराही छेडतात. अशा सांस्कृतिक मेजवानीतून त्या पुरातन वास्तूचा इतिहास आणि समाजामध्ये तिचे आकर्षण वाढवण्याचे काम केले जाते. याआधी कल्याणेश्वर शिव मंदिर, भोसले मंदिरात हा कार्यक्रम घेण्यात आला. यंदा धंतोली येथील संगमेश्वर मंदिरात दीपोत्सव होणार आहे. आता दिवाळी म्हटले की फराळ आलाच. पण पालकांच्या प्रेमाला पोरके झालेल्या अनाथांना, परिस्थितीने खचलेल्या परिवारांना दिवाळीसारखा तेजोमय उत्सवही अन्य दिवसांसारखाच असतो. त्यामुळे अशा पोरके झालेल्या अनाथ, वंचितांना फराळ आणि लहानशी भेटवस्तू देऊ न त्यांचीही दिवाळी तेजोमय करण्याचे काम अरण्य करते. यासाठी अरण्यचे स्वयंसेवक आपापल्या घरून फराळ घेऊन येतात. त्यांचे व्यवस्थित पॅकिंग केले जाते. त्यानंतर आमचे स्वयंसेवक मिळेल त्या गरजूंना भेटवस्तू व फराळाचे वाटप करतात. ऐतिहासिक वारसा जपण्यासह प्रकाशाचे हे पर्व वंचितांचे चेहरे उजळणारे ठरावे यासाठीच हा प्रयत्न केला जातो, असेही राज मदनकर यांनी सांगितले.
