ज्येष्ठ पंचागकर्त्यां विद्या राजंदेकर यांची माहिती; ‘लोकसत्ता’ कार्यालयाला सदिच्छा भेट
समाजातील केवळ एक विशिष्ट वर्ग किंवा घटक पंचांग बघतो असे अजिबात नाही. आता तर अनेक जण पंचांग बघायला लागले आहेत. विशेषत: कुठलाही मुहूर्त किंवा आयुष्यात येणाऱ्या बऱ्यावाईट प्रसंगाच्यावेळी पंचागाचे महत्त्व अनेकांना जाणवते. याबाबत युवकांचा दृष्टिकोन बदलला आहे. त्यामुळे लवकरच एका संकेतस्थळाची निर्मिती करून पंचांग नवीन पिढीपर्यंत कसे पोहचले, यासाठी काम सुरू करणार असल्याचे विदर्भातील ज्येष्ठ पंचांगकर्त्यां विद्या राजंदेकर यांनी सांगितले.
महाराष्ट्रीय पंचांग प्रकाशन संस्थेस शंभर वर्षे पूर्ण होत आहेत. या निमित्ताने विदर्भातील ज्येष्ठ पंचांगकर्त्यां विद्या राजंदेकर आणि त्यांच्या स्नुषा प्रीती राजंदेकर यांनी लोकसता कार्यालयाला सदिच्छा भेट दिली असता त्या बोलत होत्या. अकोलाजवळ रांजण या गावी असलेले आमचे पूर्वज भाऊसाहेब राजंदेकर यांनी वैदर्भ पंचांग व महाराष्ट्रीय पंचांग काढण्यास सुरुवात केली. त्यांचे चिरंजीव वामन हरिहर राजंदेकर त्या काळात इलेक्ट्रीक इंजिनियर होते. त्यांनी पुण्याला मिलिटरी इंजिनियरिंग येथे काही वर्षे नोकरी केली. मात्र त्यांचे नोकरीत मन रमले नाही आणि १९४२ मध्ये नोकरी सोडून त्यांनी वडिलांच्या पंचांग कार्यालयात लक्ष घातले. त्यांनी शास्त्रशुद्ध शिक्षण घेऊन काम सुरू केले. पंचांगकार्य वाढवले.
ज्योतिष्यशास्त्र कालगणनेनुसार असून त्याचा सूर्यास्तकाल व गणितांशी संबंध आहे. राजंदेकर पंचांगामध्ये घडय़ाळाच्या सर्व वेळा सूर्योदय व सूर्यास्तकाल अकोलाच्या अक्षांश रेखाशानुसार आहेत. वेगवेगळ्या ठिकाणी ज्योतिष्यशास्त्रांकडून पंचागाची निर्मिती केली जाते. त्या त्या ठिकाणच्या सूर्यास्ताच्यावेळेनुसार ती होत असते. त्यामुळे अनेकदा मुहूर्ताच्या वेळा सुद्धा वेगळ्या असतात.
पंचांगाच्या संकेतस्थळाचे काम सुरू आहे. महाराष्ट्रीय पंचांग डॉट कॉम असे संकेतस्थळ तयार केले जात आहे. जानेवारी २०२० पासूनचा डाटा त्यात असेल. लवकरच ते पाहता येणार आहे. याबाबत विदेशात स्थायिक झालेल्या अनेक लोकांकडून विचारणा होत असते.
ज्येष्ठ नागरिकांसोबत वेगवेगळे मुहूर्त पाहण्यासाठी अनेक युवक-युवती आमच्याकडे येत असतात. घरात एखादा कार्यक्रम, उद्योग निर्मिती, विवाह मुहूर्त बघायचा असेल किंवा नवीन वस्तू घ्यायची असेल तर चांगली वेळ कोणती हे विचारण्यासाठी ते येतात. भविष्यावर विश्वास नाही म्हणणारे अनेक लोक पंचाग पाहून कार्य करीत असतात. नवीन पिढीचा विश्वास आहे. मात्र पंचाग जाणून घेण्याची उत्सुकता त्यांच्यात फारशी नसल्याची खंत त्यांनी व्यक्त केली.
विवाहच्या मुहूर्तासाठी २१ नियम
पंचांग सोप्या पद्धतीने व्हावे म्हणून १९९९ कॅलेंडरची निर्मिती केली आहे. त्यात सर्व माहिती देण्यात आली आहे आणि त्यावरून मुहूर्त शोधणे सोपे आहे. पूर्वी घटी पळे यावर पंचांग असायचे. आता मात्र बरेच बदल करण्यात आले आहेत. कालगणनेनुसार आणि सूर्योदय व सूर्यास्ताच्या वेळा बघून त्या त्या दिवसांचे महत्त्व सांगितले आहे. विवाहाच्या मुहूर्तासाठी २१ नियम असून त्यावर आधारित मुहूर्त ठरवले जातात.
अर्थार्जनाचे साधन नव्हे
कवी कुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाने ज्योतिष्य हा विषय सुरू केला आहे. या विषयाकडे अभ्यास म्हणून बघितले जाते. पंचांग हे मुळात अर्थार्जनाचे साधन नाही. अस्ट्रोफिजिक्स हा अभ्यासक्रम ज्यांनी केला आहे, त्यांना पंचांगाचा उपयोग होत असतो. ज्यांना या विषयात जिज्ञासा आहे ते शिकतात.
पेरणीसाठीही पंचांग
कृषी क्षेत्रात पीक पेरणी केव्हा करावी, याबाबत अनेक शेतकरी विचारणा करीत असतात. त्यानुसार मुहूर्त शोधत असतात. काही शेतकरी स्वत:हून पंचांग पाहून पेरणी किंवा शेती घेण्याचा मुहूर्त शोधत असतात. नक्षत्र पाहून पेरणी केली आहे आणि त्यामुळे आम्हाला फायदा झाल्याचे ते सांगत असतात.
