नागपूर : पेंच व्याघ्र प्रकल्पाच्या “होरी” शुभंकरचे (Mascot) अनावरण वनमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांच्या हस्ते करण्यात आले. यावेळी प्रधान सचिव बी. वेणुगोपाल रेड्डी, प्रधान मुख्य वनसंरक्षक (वनबलप्रमुख) शैलेश टेंभुर्णीकर, प्रधान मुख्य वनसंरक्षक (वन्यजीव) महीप गुप्ता, उपसंचालक पेंच प्रभुनाथ शुक्ला आणि इतर अधिकारी उपस्थित होते.
“होरी” ही वाघीण नसून महाराष्ट्रातील पेंच व्याघ्र प्रकल्पातील मलबार पायड हॉर्नबिल आहे. पेंच हे वाघांसाठी प्रसिद्ध आहे. परंतु सिबा संस्थेचे तज्ज्ञ आणि तिनसा फाऊंडेशन यांचा समावेश असलेल्या सर्वेक्षणांनंतर पेंच व्याघ्र प्रकल्पातील पक्ष्यांची विविधता आश्चर्यकारक असल्याचे समोर आले ज्याची संख्या ३६७ वर गेली आहे. मलबार पाईड हॉर्नबिल शुभंकर म्हणून निवडणे हे विविधतेतील प्रत्येक घटकाची समान भूमिका आणि महत्त्व याबद्दल संदेश देईल आणि लोकांनी केवळ वाघावर लक्ष केंद्रित करू नये तर इतर वनस्पती आणि प्राण्यांचे देखील कौतुक केले पाहिजे यावर भर दिला जाईल. नवीन पिढी अतिशय सर्जनशील आणि डिजिटल-जाणकार आहे त्यामुळे ते सर्जनशील संकल्पनांशी सहजपणे जोडले जातात, अशा प्रकारे सर्जनशीलता हे जागरूकता पसरवण्याच्या कोणत्याही योजनेचे वैशिष्ट्य आहे.
हेही वाचा..टिपेश्वर अभयारण्यातील ‘त्या’ वाघाची फासातून सुटका, शिकाऱ्यांनी लावला होता…
करिश्माई, गूढ आणि दुर्मिळ असलेले हॉर्नबिल्स हे खरोखरच सर्वात मोहक एव्हीयन आहेत. त्यांचे वेगळे बोलणे, अप्रमाणित मोठ्या चोच, लांब पापण्या, प्रमुख कास्क, अनोखे विवाह विधी आणि आकर्षक रंग पक्षीनिरीक्षकांना आल्हाददायी असतात. जगभरात सुमारे ६२ हॉर्नबिल प्रजाती आहेत ज्यापैकी नऊ भारतात राहतात. मलबार पाईड हॉर्नबिल्स भारत आणि श्रीलंकेच्या उष्णकटिबंधीय जंगलांमध्ये स्थानिक आहेत. ते पश्चिम घाटात आणि मध्य भारताच्या काही भागात आढळतात. आययुसीएनच्या लाल यादीनुसार त्याची स्थिती जवळपास धोक्यात आहे. त्याच्या पालकत्वाबद्दल एक आश्चर्यकारक तथ्य आहे. अंडी घालण्याच्या वेळी नर आणि मादी दोघे मिळून घरट्याचा शोध घेतात. मादी नंतर घरट्यात प्रवेश करते आणि चिखल आणि फळांच्या लगद्याने बंद करण्यास सुरवात करते, एक अरुंद उघडणे सोडते, फक्त तिची चोच जाण्याइतकी मोठी असते.
मादी सुमारे दोन ते तीन अंडी घालते, त्याचवेळी आपल्या पिल्लांसाठी एक उशी बनवण्यासाठी सर्व पिसे काढून टाकते. सुमारे ४० दिवसांपर्यंत, मादी घरट्याच्या आत बंदिस्त असते, तर नर मादी आणि तिच्या पिलांना खाऊ घालतो. जेव्हा पिल्ले घरट्यात बसण्यासाठी खूप मोठी होतात तेव्हा आई बाहेर पडते आणि पुन्हा भिंत बांधते. आता ती नर पक्ष्यांसोबत अन्न शोधण्यात आणि त्याच्या पिल्लांना खाऊ घालण्यात सामील होते. (जोपर्यंत ते उड्डाण करण्यास पुरेसे मजबूत होत नाहीत)
हेही वाचा…भंडारा : धक्कादायक! पिवळ्या कंठाच्या तब्बल २८४ चिमण्यांची शिकार; अवैध विक्री पूर्वी…
सिबा संस्थेच्या अभ्यासातून असा निष्कर्ष निघाला आहे की मलबार पायड हॉर्नबिल हे पेंच व्याघ्र प्रकल्प, महाराष्ट्रातील निवासी प्रजनन करणारे पक्षी आहेत आणि येथे त्यांची लोकसंख्या वाढत आहे. शुभंकर केवळ तरुण पिढीला संवर्धनाकडे आकर्षित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावणार नाही तर कथा आणि कॉमिक स्ट्रिप्सच्या रूपात जनजागृती करण्यासाठीही त्याचा उपयोग होईल. होरीचे व्यंगचित्र लोकांना जंगलाशी नाते निर्माण करण्यास मदत करेल. याशिवाय, पेंच व्याघ्र प्रकल्प तिचा उपयोग मानव-वन्यजीव संघर्ष, वन संरक्षण आणि वन्यजीव संरक्षण यासारख्या मुद्द्यांवर जागरूकता निर्माण करण्याच्या उद्देशाने कथा कथन करण्यासाठी करेल. भविष्यात, कॉमिक स्ट्रिप्स देखील यासाठी महत्वाची भूमिका बजावतील, असे पेंच व्याघ्र प्रकाल्पाचे उपसंचालक डॉ. प्रभुनाथ शुक्ल म्हणाले.
