नागपूर : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी कधी काळी काळाराम मंदिर प्रवेशासाठी आंदोलन केले होते. यानंतर मंदिर प्रवेशाचा अधिकार सर्व जाती धर्मांना मिळाला. परंतु, त्यानंतरही तुम्ही सोवळे (पवित्र धोतर) घातलेले नाही, जानवे नाही, नेहमीच्या वस्त्रात दर्शन शक्य नाही, असे कारण देत भाजपचे माजी खासदार रामदास तडस यांना मंदिराच्या गर्भगृहात प्रवेश नाकारण्यात आल्याची गंभीर घटना समोर आली. वर्धा जिल्ह्यातील देवळी येथील राम मंदिरातील हा प्रकार आहे. यानंतर मंदिरात प्रवेशासाठी सोवळे (पवित्र धोतर) आणि जानवे किती महत्त्वाचे आहे?, मंदिरांचा असा काही नियम आहे का?, याची धार्मिक पद्धती काय? असे अनेक प्रश्न पुढे आले आहेत.
महाराष्ट्रातील मंदिरांमध्ये वस्त्र संहिता (ड्रेस कोड) लागू करण्याचा निर्णय महाराष्ट्र मंदिर महासंघाने घेतला होता. याला यावेळी अनेक भागातून विरोधही झाला. त्यानंतर आता रामदास तडस यांच्यासोबत घडलेल्या प्रकारानंतर पुन्हा एकदा वस्त्रसंहिता हा विषय पुढे आला आहे. परंतु, मंदिर महासंघाचे अनिल सांबरे यांनी देवळी येथील मंदिराच्या भूमिकेला विरोध केला आहे.
हा प्रकार योग्य नसून असा कुठलाही नियम नाही असे त्यांनी सांगितले. विदर्भातील मंदिरात असा कुठलाही नियम नाही. प्रत्येक मंदिरात काही वेगळे नियम असतात. अनेक मंदिराच्या गाभाऱ्यात कुणीही प्रवेश करतो. असा कुठलाही नियम नाही. वर्धा येथील घटना चूक आहे, असे विश्व हिंदू परिषदेचे क्षेत्र संपर्कप्रमुख आणि मंदिर महासंघाचे अनिल सांबरे यांनी सांगितले.
जानव्यामधील धागा कसा असतो ?
सनातन परंपरेच्या १६ संस्कारांमध्ये ‘उपनयन’ सोहळ्याला खूप महत्त्व आहे. हा संस्कार सहसा १० वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या मुलांसाठी केला जातो. या अंतर्गत, तो कापसापासून बनवलेल्या तीन पवित्र धाग्यांसह यज्ञोपवीत धारण करतो. यज्ञोपवीत किंवा जाणवं घातलेल्या व्यक्तीला अनेक नियमांचे पालन करावे लागते. जानव्यामधील धाग्याचे तीन धागे देवरुण, पितृरुण आणि ऋषिरुण यांचे प्रतीक मानले जातात. हे सत्व, रज आणि तम आणि तीन आश्रमांचे प्रतीक देखील मानले जाते. विवाहित व्यक्तीसाठी किंवा गृहस्थासाठी सहा धाग्यांचा धागा असतो. या सहा धाग्यांपैकी तीन धागे स्वतःसाठी आणि तीन पत्नीसाठी मानले जातात. हिंदू धर्मात कोणतेही धार्मिक किंवा शुभ कार्य करण्यापूर्वी जाणवं परिधान करणे आवश्यक आहे. जाणव्याशिवाय कोणत्याही हिंदू व्यक्तीचा विवाह सोहळा नाही.
जाणवं घालण्याचा नियम
यज्ञोपवीत नेहमी डाव्या खांद्यावरून उजव्या कंबरेवर घातली पाहिजे आणि ती मल आणि मूत्र विसर्जनाच्या वेळी उजव्या कानावर अर्पण केली पाहिजे आणि हात स्वच्छ केल्यानंतरच कानातून खाली उतरवली पाहिजे. यज्ञोपवीताच्या या नियमामागील हेतू असा आहे की मलमूत्र आणि मूत्र विसर्जनाच्या वेळी यज्ञोपवीत कंबरेच्या वर उंच असावी आणि अशुद्ध नसावी. सूतक लागल्यानंतर घरात जन्म किंवा मृत्यूच्या वेळी यज्ञोपवीत बदलण्याची परंपरा आहे. काही लोक यज्ञोपवीत चावी वगैरे बांधतात. यज्ञोपवीताचे पावित्र्य आणि प्रतिष्ठा राखण्यासाठी हे करणे कधीही विसरू नये.
सोवळे का घालतात?
सोवळे हे ‘शतकच्छ’ पद्धतीने धोतरसारखे परिधान केले जाते. म्हणजेच सहा ठिकाणी बांधले जाते. काही ठिकाणी नाभीजवळ गाठ बांधून किंवा पाच ठिकाणी बांधले जाते. धार्मिक समारंभात म्हटल्या जाणाऱ्या मंत्रांचा जास्तीत जास्त फायदा त्याच्या शरीराला, मनाला आणि बुद्धीला व्हावा म्हणून सोवळे घातले जाते.