लोकसत्ता लोकज्ञान : पुलगावचे दारुगोळा आगार आशियातील दुसऱ्या क्रमांकाचे

यापूर्वी २००७ मध्ये जम्मू येथील दारुगोळा भांडाराला आग लागली होती. ही आग प्रचंड मोठी होती. त्यात १७ जण जळून खाक झाले होते. यात आजूबाजूच्या गावांतील काही लोकांचाही समावेश होता. कोलकाता येथील दारुगोळा भांडाराला २०१० मध्ये आग लागली होती. यात कुणाही दगावला नव्हता, परंतु १५० टन दारुगोळा नष्ट झाला होता. यापूर्वी पुलगाव दारुगोळा भांडाराला दोनदा आग लागली होती.

अतिशय सुरक्षित रचना

• अतिशय संवेदनशील असलेला दारुगोळा साठा ठेवताना अतिशय काळजी
• शस्त्रांत्रांचे सुटे भाग वेगवेगळ्या ठिकाणी ठेवले जातात, यासाठी परिसरात ७० ते ८० ‘एक्स्प्लोसिव्ह स्टोर हाऊस’ (ईएसएच)
• एका ईएसएचचे बांधकाम एक ते दीड हजार चौरस फूटाचे,  प्रत्येक ईएसएचमध्ये सुरक्षित अंतर
• कुठल्या प्रकारचे स्फोटक कोणत्या स्फोटकाच्या शेजारी ठेवण्यात येऊ नये, याचे काटेकोर पालन
• बहुतांश ईएसएच जमिनीवर बांधण्यात येतात, तर काही भूमिगत असतात. हवाई टप्प्यात येऊ नये म्हणून त्यावर गवत लावण्यात येते.
• कोणत्या दारुगोळ्याला किती तापमानाची आवश्यकता आहे त्यानुसार वातानुकूलित यंत्रणा बसवण्यात
• देशातील विविध कारखान्यातून येथे दारुगोळा रेल्वेने आणला जातो आणि रेल्वेनेच सुरक्षित ठिकाणी व आवश्यक ठिकाणी हलविला जातो. त्यासाठी भांडारात रेल्वेचे जाळे
• आगाराला आग लागण्यामागे सर्वसाधारणपणे शार्टसर्किट, स्फोटकातील सल्फरचे घर्षण आणि किंवा बाहेरील आग, ही प्रमुख कारणे
• कालबाह्य़ झालेला दारुगोळा दरवर्षी नष्ट केला जातो. ही प्रक्रिया करताना देखील आग लागण्याची शक्यता

संकलन : राजेश्वर ठाकरे, नागपूर</strong>