जे आले ते रमले.. : ग्रीको बुद्धिझम

कनिष्काच्या काळात महायान हा बौद्ध पंथ उगम पावला. या पंथाने तत्पूर्वीचा, बौद्ध परंपरांमधील स्थिरवाद नाकारून सुयोग्य बदल आचरणात आणले. यापूर्वी बौद्ध लोक स्तुपाची पूजा करीत. या पंथाने उभ्या बुद्ध मूर्तीची पूजा सुरू करून बुद्धमूर्तीमध्ये ग्रीक हेलेनिस्टिक सौंदर्यवाद आणला. या शैलीतील शिल्पांमध्ये, चित्रांमध्ये कलात्मकता आणताना वास्तविकतेवर भर न देता सौंदर्यावर भर दिला गेला. बुद्धमूर्तीचे सौंदर्य वाढविण्यासाठी गांधार शैलीत बुद्धाचे केस कुरळे करून डोक्यावर अंबाडय़ासारखे बांधले. या शैलीतील बुद्धमूर्तीच्या चेहेऱ्यावर प्रेम, करुणा आणि वात्सल्य या सारख्या विविध भावनांचे मिश्रण आढळते. ग्रीक प्रभावामुळे भगवान बुद्धांच्या चित्रांमध्ये, शिल्पांमध्ये ग्रीक देवता अपोलोशी साम्य दिसते.

या काळात तयार झालेल्या कलाकृतींमध्ये बऱ्याच ठिकाणी व्यक्तींची वस्त्रे ग्रीकशैलीची, गाऊनप्रमाणे आहेत. व्यक्ती आणि प्राण्यांच्या चित्रात स्नायूंचे बारकावे दाखवले आहेत. गांधार कलाशैलीप्रमाणे कलात्मकतेचा वापर करून बांधलेले स्तूप, विहार, बुद्धमूर्ती पेशावर, जलालाबाद, हड्डा, सांची वगरे ठिकाणी अधिक प्रमाणात आढळतात.

सुनीत पोतनीस – sunitpotnis@rediffmail.com