कुतूहल- भारतातील शेतीसाठी उपयुक्त पशू

जे देखे रवी..   – समुद्र पक्षी
मी अमेरिकेहून परत आल्यावर मला इथली अस्वच्छता जाणवू लागली. डोळे तेच होते, पण मेंदूने काहीतरी चांगले अनुभवले होते. मी माहीमच्या एका थोडय़ाशा दुर्लक्षित समुद्रकिनाऱ्यावर राहतो. तिथे सकाळी समुद्र पक्ष्यांचे दर्शन होण्याऐवजी प्रातर्विधी करणाऱ्या धटिंगणांच्या पाश्र्वभागाचे दर्शन होत असे. याचे काहीतरी केले पाहिजे असे मनाने घेतले आणि सकाळी उठून त्यांना ओरड, त्यांच्यावर पाण्याचे फुगे टाक, असे प्रकार सुरू केले.
 मग लक्षात आले की, हे सतत करणे शक्य नाही मग हे कोठून येतात हे शोधून काढले. समुद्रावर आजूबाजूच्या वस्त्यांमधून अनेक बोळ आहेत. या वस्त्यांमध्ये तेव्हा हळूहळू नव्या सहनिवासांच्या इमारती होऊ लागल्या होत्या, पण बोळ तसेच होते. महानगरपालिकेत जाऊन हे बोळ बंद करण्याचा प्रयत्न केला तो फसला. पण तेव्हा तीन गोष्टी कळल्या. एकतर अशी घाण करणे गुन्हा आहे, हा गुन्हा थांबवण्यासाठी महानगरपालिकेत Nuisance Detector  च्या जागा आहेत पण त्यात माणसे अपुरी आहेत आणि तिसरी गोष्ट म्हणजे या मंडळींसाठी महानगरपालिकेने किंवा सरकारने त्यांच्या वस्त्यांमधून स्वच्छतागृहे बांधून दिली आहेत. मी त्या भागात फेरफटका मारला तेव्हा असे लक्षात आले की, बायका ही व्यवस्था वापरतात, पण पुरुष म्हणाले, ‘आम्हाला समुद्र सोयीस्कर पडतो’.
 मग मी घरी आलो आणि एका सुरक्षा एजन्सीला बोलावून घेऊन एक रक्षक निवडला. त्याला एक दंडा आणि शिट्टी दिली पगार नक्की केला आणि आमच्या सहनिवासाच्या मागे तीन तासाला (सकाळी ५.३० ते ८.३०) दोन हजार रुपये या दराने उभा केला. एकच आदेश होता शिट्टी वाजवायची, दंडा दाखवायचा पण वापरायचा नाही.
लगेचच सुधारणा झाली आणि आमच्या समोरचे पृष्ठभाग इतर इमारतीसमोर हलले. मला फोन येऊ लागले, तक्रारी झाल्या आणि शेवटी एक सहनिवासातून धमकी आली ‘आम्हीही वॉचमन ठेवू शकतो’ मला तेच हवे होते. हळूहळू सगळे मिळून पाच वॉचमन रुजू झाले.
ट्रस्ट, सोसायटी, मंच काहीही स्थापन न होता प्रत्येकाने आपला वाटा उचलला. मग असे ठरले की, सगळ्यांनी एकदा भेटावे. मी जबाबदारी घेतली. जवळपास १२ वर्षे दररोज सकाळी पाच वाजता उठत असे. वॉचमन मोजत असे आणि त्यांना जागा ठरवून देत असे. किनारा स्वच्छ झाला. समुद्रपक्षी बघता येऊ लागले. दरुगधी गेली आणि स्वच्छता मोहीम सफल झाली. या अभियानाला काय म्हणायचे? समाजसेवा की, स्वत:च्या हिताची हक्काची जपवणूक?
 ते काही असो मुंबईतला हा पहिलाच असला यशस्वी झालेला त्या काळातला प्रयोग.
– रविन मायदेव थत्ते rlthatte@gmail.com

वॉर अँड पीस –  महारोग : भाग-  ३
अनुभविक उपचार – १) महारोगातील जखमा प्रथम त्रिफळा काढय़ाने धुवाव्यात. त्याकरिता त्रिफळाचूर्ण १० ग्रॅम, २ कप पाणी उकळून अर्धा कप उरल्यावर गाळावे. त्याने जखमा रोज एकवेळ स्वच्छ कापसाने पुसून एलादि तेलाची पट्टी लावावी. २) महारोगांत नित्य येणाऱ्या तापासाठी लमावसंत ६ गोळ्या, लाक्षादिगुग्गुळ, आरोग्यवर्धिनी प्र. ३ अशा १२ गोळ्या सकाळी-सायं. घ्याव्यात. ३) जखमा भरून याव्यात, नवीन जखमा होऊ नयेत. छोटय़ा हाडांवर, विशेषत: बोटावर, नाककानावर आघात होऊ नये म्हणून लाक्षादिघृत २ चमचे सकाळ-सायं. घ्यावे. ४) बधिरपणा जास्त असल्यास व महारोग मुळातून बरा होण्याकरिता, महातिक्तघृत दोन चमचे, आरोग्यवर्धिनी ३ गोळ्या २ वेळा घ्याव्यात. ५) रक्तातील उष्णता कमी व्हावी, मूत्रातून दोष निघून जावेत, त्वचेतील तेज वाढावे म्हणून उपळसरीचूर्ण १ चमचा सकाळी घ्यावे. ६) नित्य गोमूत्र, गाईचे शेण अंघोळीच्या पाण्यात कालवून त्याने स्नान करावे. कांति सुधारते, व्रण स्वच्छ होतात. चेहऱ्याचा विद्रूपपणा कमी होतो. ७) पोटात कडूकवठीचे तेल किंवा चालमोगरा तेल ५ ते ६ थेंब लोणी किंवा तुपात मिसळून घ्यावे. हे प्रमाण सावकाश वाढवावे. जुलाब-उलटय़ा होणार नाहीत इथपर्यंत हे घ्यावे. तेल खात्रीचे असावे, त्यामुळे झडणारे अवयव, भीषण त्वचा सुधारते.
रुग्णालयीन उपचार – १) व्रण धुण्याकरिता त्रिफळा काढा, व्रणरोपणाकरिता एलादितेल. फार पूं, वास येणारा स्राव असल्यास नुसता मध वापरावा.  २) रसायनविधी करवून घ्यायची रुग्णाची तयारी असल्यास नुसत्या महातिक्तघृतावर अच्छ स्नेह म्हणून ठेवून, मग ओकारीचे औषध घ्यावे. हे प्रमाण त्याची किळस येईपर्यंत रोज ६०० ग्रॅमपर्यंत २-३ दिवसापर्यंत घ्यावे. नंतर मूलगामी चिकित्सा सुरू करावी. ३) रुग्ण बलवान असल्यास, रक्ताचे प्रमाण भरपूर असल्यास प्रथम महातिक्त घृत देवून रक्तमोक्षण तज्ज्ञांच्या देखरेखीखाली करावे. महागंधक रसायन पोटात घेण्याकरिता शीतप्रकृतीच्या रुग्णांकरिताच तारतम्याने वापरावे.
– वैद्य प. य. वैद्य खडीवाले

आजचे महाराष्ट्रसारस्वत  – १४ जून
१९०३ > ‘आदिशक्तीचे विश्वस्वरूप अर्थात देवी कोश’ (चार खंड) लिहिणारे प्रल्हाद कृष्ण प्रभुदेसाई यांचा जन्म. याखेरीज ‘देवी केकावली’, ‘हनुमानवैभव’ ही पुस्तके त्यांनी लिहिली होती.
१९१६ > नाटय़ाचार्य गोविंद बल्लाळ देवल यांचे निधन. जरठ-कुमारी विवाहाच्या समस्येवर ‘सं. शारदा’ हे नाटक त्यांनी लिहिले. नाटकांची रूपांतरे करण्यात देवलांचा हातखंडाच होता. शेक्सपिअरकृत ऑथेल्लोचे ‘झुंजारराव’, थॉमस सॉदर्नच्या ‘इसाबेला’ किंवा ‘द फॅटल मॅरेज’ चे ‘दुर्गा’ हे मराठीरूप तसेच मोलिएरच्या ‘गानारेल’चे ‘फाल्गुनराव’ अशी रूपांतरे त्यांनी केली. ‘फाल्गुनराव’ पुढे ‘संशयकल्लोळ’ या नावाने रंगभूमीवर अनेक वर्षे गाजते आहे.  संस्कृत मृच्छकटिक, विक्रमोर्वशीय, शापसंभ्रम या नाटकांची मराठी अर्वाचीनीकरणेही त्यांनी केली. अस्सल मराठी पात्रयोजना, या पात्रांतून दिसणारे वर्तमानकाळाचे कंगोरे हे त्यांच्या या सर्वच रूपांतरांचे वैशिष्टय़. नाटय़पदकार म्हणूनही देवल थोर होते.
 संजय वझरेकर
* महाराष्ट्राचे लाडके व्यक्तिमत्त्व पु. ल. देशपांडे यांचे निधन (१२ जून) हा उल्लेख बुधवारी या सदरात झाला नसल्याने अनेक वाचकांनी नाराजी व्यक्त केली. ही चूक अनवधानानेच झालेली होती.