डॉ. राजीव चिटणीस
न्यूटनचे गतिशास्त्रावरील निष्कर्ष आणि गुरुत्वाकर्षणाचा सिद्धांत यांनी विज्ञानाच्या वाटचालीला नवे वळण दिले. कोपर्निकसच्या सूर्यकेंद्रित सिद्धांतापासून सुरू झालेली वैज्ञानिक क्रांती न्यूटनच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या सिद्धांताशी पोहोचून यशस्वीरीत्या पूर्ण झाली. गुरुत्वाकर्षणाचा सिद्धांत मांडताना, न्यूटनने हाच सिद्धांत वापरून केपलरचे ग्रहगतीवरील नियमही गणिताद्वारे सिद्ध केले. न्यूटनने आपले हे सर्व गतिविषयक संशोधन तीन खंडांच्या स्वरूपातील, ‘प्रिन्सिपिआ’ या लॅटिन भाषेतील ग्रंथात शब्दबद्ध केले आहे. या ग्रंथाच्या प्रकाशनात इंग्लंडचा प्रसिद्ध खगोलशास्त्रज्ञ एडमंड हॅली याने महत्त्वाची भूमिका बजावली होती.
ग्रहांच्या सूर्याभोवतालच्या कक्षांच्या स्वरूपामागील गणितात एडमंड हॅलीला स्वारस्य होते. रॉबर्ट हूक आणि ख्रिस्तोफर रेन या ज्येष्ठांशी झालेल्या चर्चेनंतरही या प्रश्नाचे उत्तर न मिळाल्याने, ट्रिनिटी महाविद्यालयात ल्युकॅशियन प्राध्यापक हे सन्माननीय पद भूषवणाऱ्या आयझॅक न्यूटनची त्याने भेट घेतली. १६८४ सालच्या या भेटीत न्यूटनने ही गणिते आपण पूर्वीच केली असल्याचे सांगितले. परंतु या गणिताचे कागद सापडू न शकल्यामुळे एडमंड हॅलीने न्यूटनकडून ही गणिते पुन्हा करण्यासंबंधी आश्वासन मिळवले. पुन्हा गणिते करून, तीन महिन्यांनी न्यूटनने एक नऊ पानांचे छोटेसे लिखाण हॅलीकडे पाठवले. हे लिखाण वाचताच हॅलीने त्याचे महत्त्व त्वरित ओळखले आणि न्यूटनची परवानगी घेऊन त्याने हे लिखाण लंडनच्या रॉयल सोसायटीकडे पाठवले. त्यानंतर हॅलीने न्यूटनच्या मागे लागून, त्याला या संक्षिप्त लिखाणाचे संपूर्ण ग्रंथात रूपांतर करायला लावले व अखेर हा ‘प्रिन्सिपिआ’ रॉयल सोसायटीतर्फे १६८७ साली प्रसिद्ध झाला. प्रिन्सिपिआच्या छपाईचा खर्च एडमंड हॅलीने स्वत: उचलून निधीअभावी या महत्त्वाच्या प्रकाशनाला होऊ घातलेला विलंबही टाळला.
एडमंड हॅलीने त्यानंतर न्यूटनचा गुरुत्वाकर्षणाचा सिद्धांत वापरून २४ धूमकेतूंच्या कक्षांचे गणित मांडले. याबरोबरच १५३१, १६०७ आणि १६८२ साली दिसलेला धूमकेतू हा एकच धूमकेतू असून तो सुमारे ७६ वर्षांनी पुन्हा दिसेल असे गणिती भाकीत केले. अपेक्षेप्रमाणे हा ‘हॅलीचा धूमकेतू’ १७५८-५९ सालात दिसला. यामुळे हॅलीचे भाकीत खरे ठरले आणि न्यूटनचा सिद्धांत अचूक असल्याचेही सिद्ध झाले. आजचे ग्रहगणित हे न्यूटनच्या या यशस्वी सिद्धांतावरच आधारलेले आहे. इतकेच कशाला, आज आपल्या वापरत असलेले गतिशास्त्रसुद्धा न्यूटननेच मांडलेले गतिशास्त्र आहे.
मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
