फॅसिस्ट मुसोलिनीचा उदयास्त

 
काजू
गोड आणि विविध प्रकारच्या शाही भाज्यांमध्ये आपण काजूचा सर्रास वापर करतो. आपल्या आहारातील अविभाज्य असलेला असा हा काजू वृक्ष मूळचा भारतीय नाही. आपल्यापासून हजारो किलोमीटर लांब अशा वेस्ट इंडिज, ब्राझील, दक्षिण अमेरिका अशा विषुववृत्तीय प्रदेशातून काजू आपल्याकडे आला. साधारणपणे ४०० वर्षांपूर्वी पोर्तुगीजांनी तो भारतात आणला. विशेष म्हणजे त्याच्या नावाचा अपभ्रंश झाला नाही. पोर्तुगीज भाषेतील काजू या वृक्षाला आजही आपण काजू म्हणूनच ओळखतो. त्याचे लॅटिन नाव आहे अ‍ॅनाकाडर्ॅयम ऑक्सिडेंटल. अ‍ॅनाकार्डेएसी कुळातील हा वृक्ष असून साधारण १२ मीटर उंच वाढतो.
झाडाची साल जाड काळसर आणि खरखरीत असते. पानाचा आकार पुढच्या बाजूला गोलाकार आणि देठाशी निमुळता होत गेलेला असतो. पानाचा रंग काळसर हिरवा असून त्यावर एक प्रकारची चकाकी असते. लहान लहान पिवळसर रंगाची फुले झुपक्यांनी येतात. त्यावर लाल रंगाच्या बारीक रेषा असतात. जानेवारी- फेब्रुवारी महिन्यात काजूला मोहर येतो. मोहराला एक मंद सुगंध असतो. फुलाचे जेव्हा फळात रूपांतर होते तेव्हा वेगळ्या प्रकारची रचना होऊन आभासी फळ तयार होते, त्यालाच बोंड म्हणतात. पुष्पस्थळी आणि बी एकमेकांना जोडलेली असते. बोंडाच्या खाली असलेली बी राखाडी रंगाची असते. हे आभासी फळ चवीला तुरट, आंबटगोड असते. या बोंडातील रस आंबवून त्यापासून मद्य तयार करण्यात येते.
महाराष्ट्रात वेंगुर्ला येथील प्रादेशिक फळसंशोधन केंद्रात काजूवर संशोधन केले जाते. या केंद्राने काजूच्या बऱ्याच जाती विकसित केल्या आहेत. यातील वेंगुर्ला-१ या जातीच्या झाडाला लवकर मोहोर लागतो. आणि काजू लवकर तयार होतो. बोंडे पिवळ्या रंगाची असतात. वेंगुर्ला -४ या जातीच्या झाडाची फळे लाल रंगाची असतात. काजूच्या बीचे वजन ६-७ ग्रॅम असते. या काजूच्या बीमध्ये २१% प्रथिने, ४७% चरबी आणि २२% काबरेहाड्रेट असतात. कॅल्शियमचे प्रमाण कमी असते. काजूच्या बीच्या टणक आवरणातून तेल काढले जाते.
भारतातील दक्षिणेकडच्या बहुतेक राज्यांत समुद्रकिनाऱ्यावर काजूचे पीक घेतले जाते. त्यात महाराष्ट्र हे एक अग्रेसर राज्य आहे.

– सुचेता भिडे
मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org