शेतीसाठी वनस्पतींच्या नवीन जाती तयार करण्याचा कोणताही प्रकल्प सुयोग्य आणि आनुवंशिक जैवविविधतेच्या उपलब्धतेवर अवलंबून असतो. अशी जैवविविधता नसíगक असू शकते किंवा जैवउत्परिवर्तनाचे तंत्र वापरून गॅमा किरण, न्यूट्रॉन आदी विकिरणांद्वारे कृत्रिमरीत्या तयार करता येते. निवडक जैवविविधतेतून जैवउत्परिवर्तन व वनस्पतीपदास तंत्रांच्या एकत्रित वापराद्वारे कृषी वनस्पती पदास शास्त्रज्ञ सुधारित जाती तयार करतात. या नवीन जातींच्या अनेक चाचण्या ‘भारतीय कृषी अनुसंधान परिषद’ आणि कृषी विद्यापीठांच्या सहकार्याने देशाच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये घेतल्या जातात. या चाचण्यांतून निवड झालेल्या जातींची नंतर शेतीसाठी शिफारस करण्यात येते.
मुंबई येथील भाभा अणू संशोधन केंद्राने (बीएआरसी) ‘अणुशक्तीचा शांततामय कार्यासाठी उपयोग’ या कार्यक्रमांतर्गत वेगवेगळी विकिरणे वापरून शेतीसाठी सुधारित जाती तयार करण्याचा संशोधन प्रकल्प जवळपास ५० वर्षांपूर्वी सुरू केला. सदर प्रकल्पांतर्गत बीएआरसीने आतापर्यंत ४१ सुधारित जाती तयार केल्या आहेत. त्यांची शेतीसाठी शिफारस करण्यात आलेली आहे. तसेच कृषी मंत्रालय (भारत सरकार) यांच्यातर्फे अधिकृतरीत्या नोंदणी करण्यात आलेली आहे. यांमध्ये २१ तेलबिया (१५ शेंगदाणा, ३ मोहरी, २ सोयाबीन, २ सूर्यफूल), १८ डाळी (८ मूग, ५ उडीद, ४ तूर, १ चवळी), १ भात आणि १ ताग या पिकांच्या जातींचा समावेश होतो. बीएआरसीच्या काही जाती शेतकऱ्यांमध्ये अतिशय लोकप्रिय असून त्यांची देशाच्या अनेक भागांत विस्तृत प्रमाणात लागवड केली जाते. विकिरणे वापरून तयार केलेल्या या जैव उत्परिवर्तीत जातींमुळे राष्ट्रीय कृषी क्षेत्रावर खूप चांगला परिणाम झाला आहे.
याबरोबरच, भाभा अणू संशोधन केंद्राने केळी संशोधन प्रकल्पांतर्गत केळीच्या उतीसंवर्धनाचे तंत्रज्ञान विकसित केले अहे. त्याच्या व्यावसायिक उत्पादनासाठी इतर संस्थांकडे त्याचे हस्तांतरणही करण्यात आलेले आहे.
भाभा अणू संशोधन केंद्राचे नाभिकीय कृषी व जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रातील भरीव कार्य हे अणुशक्तीच्या शांततामय उपयोगाचे उत्तम उदाहरण आहे.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
