वस्त्रनिर्मितीतील मूळ एकक – तंतू

सर्वसामान्य व्यक्तींचा संबंध येतो तो कापडाशी आणि कपडय़ांशी! सुतापासून कापडनिर्मिती होते आणि सूतनिर्मितीसाठीचा आवश्यक घटक म्हणजे ‘तंतू’. एका अर्थी कापडाचा मूळ एकक आहे तंतू. म्हणून वस्त्र प्रावरणाच्या अभ्यासातील सुरुवात तंतूपासून होणे महत्त्वाचे आहे. व्यासाच्या किंवा रुंदीच्या २००पट लांब असलेल्या घन वस्तूला ‘तंतू’ किंवा इंग्लिशमध्ये फायबर म्हणतात. निसर्गात शंभरहून अधिक तंतू उपलब्ध आहेत. सूतनिर्मिती होण्याकरिता तंतूमध्ये विशेष गुणधर्म असणे आवश्यक आहे. सर्वच तंतू वस्त्रनिर्मितीसाठी योग्य असतात असे नाही, म्हणूनच वस्त्रोद्योगात आजपर्यंत काही निवडक तंतूंचाच वापर करण्यात आपण यशस्वी झालो आहोत. तरीही तसे अनेकविध तंतू वस्त्रनिर्मितीमध्ये वापरले गेले आहेत व त्यांचे वर्गीकरण केल्यास आपल्याला त्याचे उपयोग आणि आवाका समजणे सोपे जाईल.
तंतूंची वर्गवारी नसíगक तंतू आणि मानवनिर्मित तंतू अशी करता येईल. नसíगक तंतूमध्ये वनस्पतीजन्य तंतू जसे बियांपासून -कापूस आणि काथ्या इत्यादी, खोडापासून -ताग, लिनन इत्यादी
आणि पानांपासून- अननस आणि सिसल इत्यादींचा अंतर्भाव होतो. प्राणीजन्य तंतूमध्ये लोकर (मेंढीच्या कातडय़ापासून) आणि रेशीम (रेशमी कीटकांपासून) यांचा समावेश होतो. याशिवाय खनिजतंतू म्हणून अ‍ॅसबॅसटॉसचा उल्लेख केला जातो.  
मानवनिर्मित तंतूंमध्ये पुनर्जनित तंतू जसे व्हीस्कोस, अ‍ॅसिटेट, रबर, ऑक्सिनेट इत्यादींचा समावेश होतो तर संश्लेषित तंतूंमध्ये नायलॉन, पोलिएस्टर, अ‍ॅक्रॅलिक इत्यादींचा अंतर्भाव आहे. इतर तंतू म्हणून कार्बन, काच, जर इत्यादींचा उल्लेख  करायला हवा.  
इतक्या प्रकारचे तंतू वेगवेगळ्या कामाकरिता वापरले जातात, त्या तंतूंचे गुणधर्म वेगवेगळे असतात. त्यामुळे त्या तंतूंपासून सूत तयार करायला, त्या सुताचे कापड तयार करायला भिन्न पद्धतींचा वापर करावा लागतो, हे आपल्या लक्षात आले असेल. यामुळेच वस्त्रोद्योगाचा आवाका खूप मोठा आहे. विज्ञान आणि तंत्रज्ञान यांचा उपयोग करून या उद्योगानेही मोठा पल्ला गाठला आहे.