कापूस उत्पादन कालचे आणि आजचे

कीटकनाशकापासून होणाऱ्या कापूस पिकाचे नुकसान लक्षात घेऊन कापसाच्या रोपटय़ाची किंवा मूळ वनस्पतीची प्रतिकार क्षमता कशी वाढवता येईल यासाठी कृषितज्ज्ञांचे प्रयत्न सुरू झाले. त्यातल्याच प्रयोगातून कापसाच्या मूळ पेशीय रचनेत बदल करण्यात आले आणि त्यातून बीटी कापसाची निर्मिती झाली. कापसाच्या प्रती हेक्टर उत्पादनात बीटी कापसाच्या लागवडीने वाढ झाली आहे आणि कीटकनाशकांचा वापरही कमी झाला आहे.
रंगीत कापूस : आंध्र प्रदेशातील काकिनाडा येथे रंगीत कापूस बनवण्याचा नवीन प्रयोग सुरू करण्यात आला आहे. भविष्यात जर उत्कृष्ट दर्जाच्या रंगीत कापसाची निर्मिती होऊ शकली, तर प्रति हेक्टर उत्पादनातही वाढ होईल आणि नवीन पद्धतीचे वस्त्र निर्माण होऊ शकेल. कापसाच्या जागतिक उत्पादनाच्या प्रांगणात भारताचा वाटा लक्षणीय आहे. त्यामुळे िहदुस्तानच्या अर्थकारणावर असलेला निर्णयात्मक परिणाम व हे उत्पादन वाढण्याची आवश्यकता लक्षात येईल. याहीपेक्षा जास्त महत्त्वाची बाब म्हणजे त्याकरिता लागणारे संशोधनात्मक प्रयास व त्याला लागणारा अर्थसंकल्पातील वाटा याचे भान असणे गरजेचे आहे.
भारत जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा (चीन पहिला) कापूस उत्पादक देश आहे. भारताचा जागतिक कापूस उत्पादनातील वाटा १८% आहे. भारतातील कापसाच्या लागवडीखालील जमीन एक कोटी बावीस लाख हेक्टर आहे. जगातील कापसाच्या लागवडीखालील जमिनीच्या २५% एवढं हे प्रमाण आहे. भारतातील उत्पादकतेचा विचार केल्यास प्रतिहेक्टर उत्पादन – जगातील सर्वात कमी आहे. याबाबतीत केल्या जाणाऱ्या प्रयत्नांना यश येत असून थोडय़ाच वर्षांत उत्पादकतेची जागतिक पातळी आपण गाठू शकू अशी आशा आहे.
निरनिराळ्या कापसांच्या-संकरित, सेंद्रीय, बीटी, रंगीत- यासारख्या कापसाच्या जाती भारताच्या अर्थकारणावर फार मोठा प्रभाव टाकतात. कापूस एक प्रमुख व्यापारी पीक आहे. वस्त्रोद्योगांतून आर्थिक उन्नतीची फार मोठी संधी असताना भारत मागे आहे. प्रामुख्याने जागतिक उलाढालीचा विचार करता भारत कृषिप्रधान देश असूनही वस्त्रोद्योगात पिछाडीवरच आहे. पुढील पन्नास वर्षांत वस्त्रोद्योगाचे महत्त्व अधिकाधिक वाढणे गरजेचे आहे.
कोटय़वधी लोकांचा चरितार्थ कापूससंबंधित व्यवसायावर अवलंबून असतो. जागतिक संदर्भात कापसाचा आणि कापूस उत्पादनातून होणाऱ्या वस्त्रोद्योगांचा विचार करता, काही प्रमुख गोष्टींचा आढावा घेणे महत्त्वाचे आहे.