विविध प्रकारच्या जीवाणूंमुळे शेळ्या रोगांना बळी पडतात. पहिल्या पावसानंतर नवीन उगवलेला चारा जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास आतडय़ामध्ये याचे जीवाणू मोठय़ा प्रमाणात वाढतात व शेळ्यांना आंत्रविषार रोग होतो. याशिवाय जीवाणूंमुळे ब्रुसेलोसीस रोग झाल्यास गाभण शेळ्यांमध्ये गर्भपाताचे प्रमाण वाढते. पावसाळ्यात जीवाणूंमुळे घटसर्प होण्याची शक्यता जास्त असते. जोन्स या रोगात शेळ्या अशक्त होऊन कुठल्याही उपचाराला प्रतिसाद न देता दगावतात. अस्वच्छता, कुपोषण, गर्दीसारखे घटक या रोगासाठी कारण ठरतात. सांसíगक फुफ्फूसदाह एक वर्ष याखालील शेळ्यांना जास्त प्रमाणात होतो. हवेमार्फत पसरणाऱ्या या रोगाचा कळपामध्ये शिरकाव झाल्यास शंभर टक्के कळप रोगग्रस्त होतो.
विषाणूंमुळेही शेळ्यांना विविध आजार होतात. कॉन्टॅजियस एकथायमा हा शेळ्यांच्या तोंडाचा विषाणूजन्य आजार आहे. या रोगात शेळीच्या दाढीच्या खाली फोड येऊन ते फुटतात. सांसर्गिक आंत्रदाह हा रोग बहुतांशी करडांना होतो. गाभण शेळ्यांमध्ये यामुळे गर्भपात होतो. निलजिव्हा या रोगात शेळ्यांच्या तोंडाच्या आतील भाग व जीभ निळसर झालेली दिसते. हवेमार्फत मुख्यत: लाळ्याखुरकत रोग होतो. यात शेळ्यांचे खाणेपिणे बंद पडते. एकपेशीय परोपजीवी (प्रोटोझोआ) यांचा शेळ्यांच्या आतडय़ावर विपरीत परिणाम होतो. हा रोग कळपामधील इतर शेळ्यांमध्ये सहज पसरतो.
हगवण या आजारामुळे करडांच्या प्रतीकारक शक्तीवर, वाढीवर दुष्परिणाम होतो. जास्त दूध प्यायल्यामुळे होणारे अपचन, माती, लेंडय़ा खाणे, पिण्याचे पाणी अस्वच्छ असणे, जंतांचा प्रादुर्भाव, बुरशीजन्य खाद्य अशा काही कारणांमुळे हा आजार होतो.
शेळ्या वर्षांनुवष्रे एकाच चराऊ कुरणावर चरत असल्यास, तळे, डबके अशा साचलेल्या पाण्याच्या ठिकाणचे हिरवे गवत खात असल्यास व तेथील दूषित पाणी पीत असल्यास त्यांना जंतबाधा होते. यामुळे करडांची योग्य वाढ होत नाही. एकदा जंतबाधा झाली की त्यांचा प्रतिबंध करणे कठीण असते.
गोठय़ाची स्वच्छता राखल्यास व शेळ्यांना सकस खाद्य मिळाल्यास बहुतेक आजारांचा प्रतिबंध करता येतो.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
