जागतिकीकरणानंतरचा भारतीय वस्त्रोद्योग

जागतिकीकरणाच्या प्रक्रियेतील कोटा पद्धत काढून टाकण्याच्या काळामधील (१९९५ ते २००५) सुरुवातीचा काळ भारतीय वस्त्रोद्योगाला कठीण गेला व हा उद्योग मोठय़ा मंदीमध्ये सापडला. परंतु थोडय़ाच काळात उद्योजक सावरले, त्यांनी मोठय़ा प्रमाणावर आधुनिकीकरणाच्या योजना राबविल्या. शासनाचेही या कामी मोठे सहकार्य लाभले. शासनाने आधुनिकीकरणासाठी आíथक सवलती व इतर अनेक सुविधा दिल्या व भारतीय वस्त्रोद्योग पुन्हा एकदा दिमाखाने उभा राहिला.
जागतिकीकरणानंतर भारतीय उद्योगाचा विकास मोठय़ा प्रमाणावर झाला. सूत- गिरण्यांतील चात्यांची संख्या जी दोन कोटींच्या घरात होती ती आज ४.९ कोटींच्या घरात पोहोचली आहे. अशीच प्रगती यंत्रमागांच्या संख्येत झाली. विकेंद्रित यंत्रमाग व्यवसायात आधुनिकीकरणाचे वारे वाहू लागले. प्रोजेक्टाइल, रेपियर, एयरजेट, वॉटरजेट यांसारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या धोटाविरहित यंत्रमागांची उभारणी सुरू झाली. १९९५ च्या आसपास काही शेकडय़ाच्या घरात असलेली आधुनिक यंत्रमागांची संख्या आज सुमारे एक लाखांच्या घरात जाऊन पोहोचली आहे.
या काळात देशांतर्गत कापसाचे उत्पादनसुद्धा वाढले. १९९५ मध्ये १९५ लाख गाठींच्या आसपास असलेले कापसाचे उत्पादन आज ४१५ लाख गाठींवर जाऊन पोहोचले आहे. लोकर, रेशीम, ताग यांसारख्या नसíगक धाग्यांबरोबर व्हिस्कोज, नायलॉन, पॉलिस्टर यांसारख्या तंतूंचे उत्पादनही अनेक पटींनी वाढले. एकंदरीत जागतिकीकरण हे भारतीय वस्त्रोद्योगाच्या दृष्टीने एक वरदानच ठरले.
सन २००७-०८ पासून सन २०१३-१४ पर्यंत जगातील कापूस उत्पादन एकंदरीत सारखेच राहिले. जे काही बदल झाले ते नगण्य होते, पण कापसाचा वापर मात्र या सात वर्षांच्या कालावधीत काही प्रमाणात घटला, तर सूत, कापड व तयार कपडे यांच्या निर्यातीत काही चढउतार पाहायला मिळाले, तरी मोठा फरक पडला नाही. जागतिक पातळीवर कापसाचे उत्पादन २०१३-१४ साली २ कोटी ६२ लाख टन झाले, तर कापसाचा खप २ कोटी ३५ लाख टन एवढा होता. याचबरोबर जागतिक पातळीवर ८९ लाख टन कापसाची निर्यात केली गेली.