कुतूहल : कोपर्निसिअम

जी.एस.आय.ने सध्याच्या डिजिटल युगात सदर प्रयोगात भाग घेतलेल्या चार देशांतील २१ संशोधकांशी ई-मेलद्वारे संपर्क साधत, संशोधन करणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या सूचना व जागतिक रसायनशास्त्र ब्लॉग साइटवरील मतांचा आढावा घेत केवळ चार आठवडय़ांत एकमताने नाव सुचविले. मध्ययुग आणि आधुनिक विज्ञानयुगाच्या उंबरठय़ावरील महान खगोलशास्त्रज्ञ निकोलस कोपर्निकसच्या अतुल्य कार्याच्या सन्मानार्थ ११२ अणुक्रमांकाच्या मूलद्रव्याचे नाव कोपर्निसिअम असे ठेवण्यात आले. तत्पूर्वी मेंडेलिव्हच्या नामकरण पद्धतीनुसार या मूलद्रव्याचे नाव इका-मक्र्युरी(पारा) तर आयुपॅकच्या नवीन मूलद्रव्याच्या नामकरण नियमानुसार अनअनबिअम (ununbium) होते.

कोपर्निसिअम अत्यंत किरणोत्सारी असून त्याची सात समस्थानिके नोंदवली आहेत. सर्वात स्थिर समसाथानिक कोपर्निसिअम-२८५चे अर्धायुष्यमान फक्त ३४ सेकंद आहे. कोपर्निसिअमचे स्थान आवर्तसारिणीत १२ व्या गणात जस्त, कॅडमिअम व पार्याखालोखाल असून रासायनिकदृष्टय़ा तो पाऱ्याशी साधर्म्य दाखवील. परंतु पाऱ्यापेक्षा जास्त अस्थिर असल्याने व सोन्याबरोबरच्या रासायनिक प्रक्रियेत कापरासारखा उडून जाण्याच्या गुणधर्मामुळे सामान्य दाब व तापमानाला तो वायू स्वरूपात असावा असा अंदाज आहे. सद्धांतिक आकडेमोडीवरून या भाकिताला पुष्टी मिळते. असे झाल्यास आवर्तसारणीतील तो पहिला वायुरूपी धातू ठरावा.

– मीनल टिपणीस मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org