कुतूहल – सोनेरी आणि ‘समाजवादी’ तंतू

मानवनिर्मित तंतूंची निर्मिती सुरू झाल्यावर तागापुढे खूप मोठे आव्हान उभे राहिले. तागापासून बनणाऱ्या अनेक वस्तू मानवनिर्मित तंतूंपासून अधिक चांगल्या दर्जाच्या व स्वस्त दरात बनवणे शक्य झाले. हे आव्हान पेलण्याकरता सरकारने एक संशोधन संस्था सुरू केली आहे. संशोधन व वृद्धी हे दोन्ही दृष्टिकोन आपल्याकडे सगळ्याच बाबतीत (कापसाच्या, रेशमाच्या वा तागाच्या बाबतीत) फारच जाणिवेच्या स्तरावर आहेत. आपल्याकडे संशोधनात्मक मूलभूत दृष्टिकोन विकसित होणे अत्यंत आवश्यक आहे. हे झाल्यास ताग हा सोनेरी तंतू म्हणून आपले एकमेवाद्वितीय स्थान सिद्ध करेल.
वस्त्र ही मानवी गरज ऋतूप्रमाणे थोडय़ा फरकाने बदलते. थंडीमध्ये गरम वस्त्रांची गरज असते. लोकर हा तंतू ही गरज भागवण्याची क्षमता बाळगून आहे. समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांकरता त्यांच्या मूलभूत व वैशिष्टय़पूर्ण गरजांप्रमाणे आपली सेवा देणारा करणारा हा एकमेव समाजवादी तंतू आहे. हा कापसाप्रमाणे नसíगक असला तरी त्याचा स्रोत वेगळा म्हणजे प्राणीजन्य आहे. मेंढय़ाच्या अंगावरील वाढलेले केस म्हणजेच लोकरीचे तंतू होत. जसा मानवी शरीरावरील केस हा मृत भाग आहे त्याचप्रमाणे मेंढय़ांच्या अंगावरील केस हे मृत अथवा निर्जीव असतात. अंगावरील केस कापले तरी मेंढीला काही इजा वा अपाय होत नाही. मेंढय़ाच नाहीत असे जगात फार कमी देश असतील. पाचही खंडांत सर्वाधिक देशांमधे उत्पादन घेतले जाणारा लोकर हा एकमेव तंतू आहे. या अर्थानेही तो समाजवादी तंतू ठरतो. देशोदेशींच्या मेंढय़ा या वेगवेगळ्या वातावरणात वाढतात. वेगळया अन्नपाण्यावर पोसल्या जातात. साहजिकच ठिकठिकाणच्या लोकर तंतूंच्या गुणधर्मामध्ये मोठी तफावत आढळते. या गुणधर्मानुसारच त्यांचा उपयोग ठरत असतो. श्रीमंतांकरिता लागणारे भपकेबाज पेहराव हे दर्जेदार तंतूंपासून बनवले जातात. अंगावरील पेहराव हा तलम तंतूंपासून बनवलेला असतो. अंगावर घालण्याच्या वस्त्राखेरीज अन्य उपयुक्त असणाऱ्या वस्त्रांसाठी जाडे-भरडे तंतू वापरतात. उदा. : घोंगडी, कांबळी आणि गालीचे व अस्तरांकरता लागणारे वस्त्र.
प्रा. सुरेश द. महाजन (इचलकरंजी) मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२  office@mavipamumbai.org