डॉ. श्रुती पानसे
आपल्याला जमेल तेवढं कष्ट करणारी, नाही जमलं तर सोडून देणारी किंवा प्रत्यक्ष कामाला भिडण्याआधीच ‘नाही’ म्हणणारी अशी काही माणसं असतात. आता सगळं संपलं, समोर पराभव दिसतो आहे, अशा वेळेला आपले प्रयत्न संपवून टाकणं हा एक प्रकारचा स्वभाव आहे. परंतु शेवटपर्यंत हार न मारणारे, प्रयत्न न सोडणारे खेळाडू आपण अनेक खेळांमध्ये बघितलेले आहेत. कोणाची तरी हार किंवा जीत होणार हे माहीत असलं, तरीसुद्धा यशाला आपल्या बाजूनं वळवण्याचा अथक प्रयत्न करणारे काही जण असतात. योग्य त्या मार्गानं सर्व प्रयत्न करणे हे या माणसांचं वैशिष्टय़ असतं.
आपण जो प्रयोग करत आहोत, त्या प्रयोगातून नक्की काय साध्य होणार आहे, खरंच काही साध्य होणार आहे की हा प्रयोग सपशेल अयशस्वी होणार आहे, हे माहीत नसताना अत्यंत चिकाटीनं अहोरात्र कष्ट करून एखाद्या शोधामागे लागलेले संशोधक असतात.
गाण्याची एखादी तान आपल्या गळ्यावर यावी म्हणून तासन्तास रियाज करणारे गायक, नृत्यातला योग्य पदन्यास जमावा यासाठी प्रयत्न करणारे नर्तक, नाटक वा चित्रपटामध्ये योग्य पद्धतीनंच संवादफेक जमावी यासाठी पुन:पुन्हा प्रयत्न करणारे अभिनेते/ अभिनेत्री, कंपनीला यशाच्या शिखरावर नेणारे उद्योजक.. या साऱ्यांमध्ये ध्येय गाठण्यासाठी प्रचंड ध्यास असला पाहिजे.
अशा स्वभावाच्या माणसांमध्ये काही तरी सामायिक गोष्ट असते. हा स्वभाव सगळ्यांकडे का नसतो? काहीच माणसांकडे का असतो? अशी कोणती प्रेरणा त्यामागे कार्यरत असते, की ज्यामुळे ही माणसं कोणत्याही परिस्थितीत हातातलं काम अर्धवट तर टाकत नाहीतच, पण अत्यंत उच्च मानसिक शक्ती वापरून ते काम अतिशय चांगल्या पद्धतीनं पूर्ण करतात. त्यांना प्रेरणेसाठी कोणतंही घातक उत्तेजक औषध घ्यायची गरज नसते.
या विषयावर अनेक संशोधनं झाली आहेत. या संशोधनातून पुन्हा एक गोष्ट अधोरेखित होते. या माणसांवर ‘डोपामाइन’ या रसायनाचा प्रभाव जास्त असतो. या रसायनाचं कामच हे आहे, की माणसाचं लक्ष पुन:पुन्हा ठरवलेल्या ध्येयाकडे वळवायचं. ‘सहज मिळालं तर ठीक, जास्त आटापिटा नको’ या पायरीवरून ‘मिळवायचंच आहे, करून दाखवायचंच आहे’ या दोन उक्तींमध्ये जे अंतर आहे, त्यामागे हे रसायन आहे.
contact@shrutipanse.com
