जे देखे रवी.. – अवैध नागरिक

कुतूहल – कीड नियंत्रण व पाणी
पाऊस पडल्यावर झाडे टवटवीत आणि उल्हसित दिसतात. तो वर्षभर नियमित पडला तर झाडे निरोगी राहतात. त्यावर फारशी कीड येत नाही. अर्थात आपल्याला हवा तसा पाऊस पडणे आपल्या हातात नाही. विशेषत: उन्हाळ्यात आणि पावसाळा संपल्यावर हिवाळ्यात झाडांना वरून म्हणजे पावसाचे पाणी मिळत नाही. पाणी पाटानेच म्हणजे जमिनीवरून द्यावे लागते. ठिबक सिंचन पद्धतीमध्येही पाणी जमिनीतच जाते. झाडे भिजत नाहीत.    
परंतु फवाऱ्याने पाणी दिले तर आपल्याला पावसाळ्यासारखाच परिणाम मिळतो. झाडेही भिजतात आणि जमिनीलाही पाणी मिळते. अशाच फवाऱ्याने झाडांवर पाणी मारले तर त्याचा कीडनाशक औषधांपेक्षा चांगला परिणाम दिसून येतो. मी माझ्याकडच्या झाडांवर औषधांच्या फवाऱ्याऐवजी पाण्याचा फवारा मारायला सुरुवात केल्यावर पहिली गोष्ट म्हणजे माझा औषधांचा खर्च कमी झाला. मग जवळपास ८० टक्के किडी व रोग फवाऱ्यामुळे नष्ट होतात, असा मला अनुभव आला. फवाऱ्यामुळे पानांच्या खालूनही पाणी मारले जाते आणि त्यामुळे किडींची अंडी नष्ट होतात. मात्र अशा फवाऱ्यांचा खोड किडींवर काहीही परिणाम होत नाही.
आमच्या विहिरीवर पाच अश्वशक्तीचा पंप बसविलेला आहे. या पंपातून दोन इंची पाण्याचा प्रवाह मिळतो. त्यातील एक इंची पाइप आम्ही फवाऱ्यासाठी वापरून दुसऱ्या एक इंची पाइपने पाणी विहिरीत सोडून देतो. त्यामुळे पंपावर ताण येत नाही. विहिरीत सोडलेल्या पाण्यामुळे विहिरीचे पाणी हलते राहून त्यात शेवाळे होत नाही.
फवाऱ्यासाठी असलेल्या एक इंची पाइपला अर्धा इंची पी.व्ही.सी. पाइप रिडय़ूसर लावून बसविला की पाणी खूप जोराने येऊ लागते. त्या अर्धा इंची पाइपला पुढे स्टॉपर लावून त्याला भोके पाडली म्हणजे आपल्याला हवा तसा फवारा बनविता येतो.
असेच फवारे ठराविक अंतरावर लावून जमिनीवरील पिकांनाही पाणी देता येते. त्यासाठी पिकाची भूमिती बदलून लागवड ठराविक अंतरावर केल्यास प्रत्येक रोपाला पावसासारखे पाणी मिळते. हवेतून आलेल्या पाण्यात नत्र मिसळल्याने पिकाला फायदाच होतो.  पाण्याचे योग्य नियोजन केलेले असल्यास व पुरेसे पाणी उपलब्ध असल्यास ही पद्धत वापरणे फायदेशीर ठरते.
अशोक जोशी (पुणे)    मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२  office@mavipamumbai.org

वॉर अँड पीस  – कामांधता : वाढती समस्या – १
आजकाल कोणतेही वर्तमानपत्र उघडा, महिलांवरील अत्याचाराच्या, बलात्काराच्या मोठय़ा घटनांपासून लहान सहान विनयभंगाच्या घटनांच्या ठळक प्रसिद्धीमुळे थोर थोर विचारवंतच काय माझ्यासारखा छोटा माणूसुद्धा सुन्न होऊन जातो. बसेस, टॅक्सी, रेल्वेचे डबे, सिनेमा नाटकांचे हॉल, पंचतारांकित हॉटेल काही काहीच सुरक्षित नाही अशी बहुसंख्य महिलांची भावना झाली आहे.
समाजशास्त्रज्ञ, समाजातील विचारवंत, मार्गदर्शक यांवर विचार करत आहेत. मानवी मन अगाध आहे. या शरीराला मन नावाचे एक विलक्षण योगदान मिळालेले आहे. या मन नावाच्या अवयवाला अनेकानेक इच्छा, वासना, लोलुपता यांचा कमी अधिक संपर्क होत असतो. काम म्हणजे इच्छा यापासून कोणताच देव वा दानव सुटला नाही. कावीळ या विकाराला ‘कामला’ म्हणजे काम या भावनेचा लय अशा अर्थाने संबोधले जाते. या विकारात भूक, रुची यांचा लय होतो. यकृताचे, पित्ताचे स्राव सुटत नाहीत. उपचार रुची भूक उत्पन्न करण्याकरिता असतात. या कामला विकाराच्या उलट कामवासना हा विकार. देवाधिदेव, इंद्र यांच्यासह थोर ऋषीमुनींनाही या रोगाने केव्हातरी पछाडलेले आहे. कामवासना वैध मार्गाने शमवण्यात वावगे काहीच नाही. पण दुष्ट कामवासनेमुळे आपले मन आपल्या ताब्यात राहणार नसेल, स्वत:च्या कुटुंबाचे व परस्त्रीचे नुकसान होणार असेल तर अशी कामवासना टाळता येण्याकरिता काय करता येईल असा विचार वैद्यकीय चिकित्सकांना पडतो.
‘मन करा रे प्रसन्न, सर्व सिद्धींचे साधन’ अशा नुसत्या तोंडदेखले तत्त्वज्ञानापेक्षा पुढील उपाय करून पहावे. आपण नित्य जो आहार घेतो त्यातील पौष्टिक, मांस, मेदोवर्धक, शुक्रवर्धक घटकद्रव्ये कमी करावी. निकस अन्न खावे, गहू, भात, हरभरा, वाटाणा, उडीद, मांसाहार, मिठाई टाळावी. ज्वारी, बाजरी, सातू, मूग, उकळलेल्या भाज्या खाव्या. गरम गरम पाणी प्यावे. दुपारी झोपू नये, रात्री जेवणानंतर फिरून यावे. दीर्घ श्वसन, प्राणायाम, सूर्यनमस्कारांचे महत्त्व मी सांगावयास नकोच
– वैद्य प. य. वैद्य खडीवाले

आजचे महाराष्ट्रसारस्वत  – ११ मे
१८७८ > न्या. महादेव गोविंद रानडे व ‘लोकहितवादी’ गोपाळराव हरी देशमुख यांच्या पुढाकाराने पहिले ‘मराठी ग्रंथकार संमेलन’ या दिवशी भरले. हे मराठीतील पहिलेच साहित्य संमेलन. साहित्याच्या मुख्य धारेतील ‘अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनां’चा इतिहासही याच संमेलनापासून मोजला जातो. पहिल्या संमेलनाचे अध्यक्ष स्वत: न्या. रानडेच होते. विशेष म्हणजे, रानडे यांनी फेब्रुवारी १९७५ पासून या संमेलनाच्या संस्थात्मक उभारणीसाठी तयारी सुरू केली होती. त्या दृष्टीने, मराठीत गद्य व पद्याची किती पुस्तके तोवर प्रकाशित झाली आहेत याची एक सूची बनविण्याचेही काम रानडे यांनी सुरू केले. त्या काळात मराठी गद्याची सुमारे ४३१, तर पद्याची २३० पुस्तके मराठीत होती! दुसरे संमेलन बऱ्याच काळाने (१८८५) भरले, तेव्हा महात्मा जोतिबा फुले यांनी अशा संमेलनांवर केलेल्या टीकेमुळे विद्रोही साहित्याचा इतिहास बळकट झाला.
१९५८ > नाटककार व नट नागेश रामचंद्र जोशी यांचे निधन. रंगभूमीच्या पडत्या काळात छोटा गंधर्व व शंकर आपटेंसह ‘कलाविलास’ ही व्यावसायिक नाटय़संस्था स्थापून त्यांनी ‘देवमाणूस’, ‘मैलाचा दगड’, कामगार संप व मजुरांच्या एकजुटीवरील ‘सं. विजय’, ‘अंतरपाट’ अशी नाटके लिहिली होती.
– संजय वझरेकर