केमाल पाशाच्या सामाजिक सुधारणा

– सुनीत पोतनीस

 sunitpotnis@rediffmail.com

गारंबीवेल

काही वनस्पतींचं खोड मजबूत नसल्याने त्या वनस्पती एक तर दुसऱ्या वनस्पतींचा विशेषत: झाडांचा आधार घेतात, नाही तर जमिनीवर पसरतात. अशा वनस्पतींना वेलीवर्गीय वनस्पती म्हणतात. या वेली जंगलात एका झाडावरून दुसऱ्या झाडावर गेलेल्या दिसतात. वेलींचं खोड म्हणजे अगदीच लवचीक असणार असं आपण गृहीत धरतो. पण एखाद्या वृक्षासारखं मजबूत खोडही काही वेलींना काही काळानंतर प्राप्त झालेलं दिसतं. उदाहरणच द्यायचं झालं तर गारंबीवेल. कोकणात हर्णे, कर्नाळा, मुरुड-जंजिरा तसेच पश्चिम घाटात इतरत्रही गारंबीची वेल दिसून येते, या वेलीचे शास्त्रीय नाव ‘एनटाडा ऱ्हीडीई'(एल्ल३िं १ँी्िर) असून ती ‘फॅबीएसी’ कुळातील आहे. या वेलीच्या खोडाचा व्यास ४० सेंटिमीटपर्यंत वाढू शकतो तर वेलीची लांबी आणि उंची परिसरावर अवलंबून असते. खोडाच्या आधारानेच ही झाडावर पसरते. इतके अजस्र खोड पाहिल्यावर हे वेलीचे खोड आहे की एखादा वृक्षच आहे, असा संभ्रम पडतो. या प्रकारच्या वेलींना शास्त्रीय भाषेत ‘लायनाज’ म्हणजेच काष्ठवेली म्हणतात. अशी वेल निसर्गभ्रमण करणाऱ्या लोकांसाठी आकर्षण असते. ही वेल एका झाडावरून दुसऱ्या झाडावर सहज पसरत जाते. फुले पांढऱ्या रंगाची, नाजूक, १५ सेंटिमीटर लांब अशा तुऱ्यात असतात. या वेलीचे फळ म्हणजे मोठी शेंग. मोठी म्हणजे किती असावी, एक  मीटर लांब आणि ८-१० सेंटिमीटर रुंद अशी असते. शेंगा सुरुवातीला हिरव्या रंगाच्या असून परिपक्व झाल्यावर भुरकट रंगाच्या होतात. शेंगेत जवळजवळ १० ते १२ बिया असतात. बीचे बाह्य़ आवरण चॉकलेटी रंगाचे व कठीण असते. त्याच्या आत पांढऱ्या रंगाची बी असते. सपुष्प वनस्पतीमधील सर्वात मोठे बी असल्याचा मान गारंबीच्या बीला मिळतो. या वनस्पतीच्या बीचा प्रसार पाण्यामार्फत होतो. ही औषधी वनस्पती असून कावीळ, दातदुखी आणि अल्सर या आजारांत वापरतात. दक्षिण आफ्रिकेत गारंबीवेल ही परंपरागत औषधी वनस्पती म्हणून वापरली जात असून ‘आफ्रिकन ड्रीम हर्ब’ म्हणूनही ओळखली जाते. रस्त्यावर औषधी वनस्पती घेऊन बसणाऱ्या वैदूंकडे गारंबीच्या बिया बघायला मिळतात.

शुभदा वक्टे मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org