कुतूहल: कृत्रिम बुद्धिमत्तेत नैतिकता रुजविण्यासाठी…

सर्वसामान्यपणे कृत्रिम बुद्धिमत्तेमुळे नैतिकतेच्या बाबतीत तीन प्रश्न उभे राहतात: लोकांचा खासगीपणा आणि त्यांच्यावर पाळत ठेवली जाणे, पूर्वग्रहदूषित मानसिकतेमुळे केला जाणारा भेदभाव आणि या तंत्रज्ञानामध्ये मानवी निर्णयक्षमतेला असलेले स्थान. यामधल्या पहिल्या दोन मुद्दयांबद्दल आता समाजात काही प्रमाणात जागरूकता आहे. लोकांच्या खासगीपणावर कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या विविध उपप्रकारांच्या साहाय्याने केले जाणारे हल्ले काही प्रमाणात आपल्या परिचयाचे असतील. यात आपण इंटरनेटवर केलेल्या मुशाफिरीवर पाळत ठेवून त्यानुसार आपल्याला दाखवल्या जाणाऱ्या जाहिरातींपासून आपल्या बँक खात्याच्या तपशिलानुसार आपल्यावर कर्जे, विविध प्रकारच्या गुंतवणूक योजना यांचा होत असलेला भडिमार अशा अनेक गोष्टींचा समावेश होतो.

पूर्वग्रहदूषित मानसिकता आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यांचा खूप जवळचा संबंध आहे. याचे कारण म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्तेचे तंत्रज्ञान माणसानेच तयार केलेल्या माहितीच्या अफाट साठ्यांच्या आधारावर उभे राहिलेले असल्यामुळे माणसाच्या मनातल्या पूर्वग्रहांचे पडसाद कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या तंत्रज्ञानात जसेच्या तसे उमटतात. म्हणूनच अमेरिकेमध्ये कृष्णवर्णीयांना रोजगाराच्या संधी नाकारल्या जाणे, त्यांना कर्जे न मिळणे, स्त्रियांना भेदभावाची वागणूक मिळणे यासंबंधीचे अनेक निर्णय कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या तंत्रज्ञानाने घेतले असल्याचे आढळले आहे. म्हणजेच पूर्वग्रह जसे माणसांना अन्याय्य निर्णय घेण्यास प्रवृत्त करतात, तसेच आता कृत्रिम बुद्धिमत्तेबाबतही घडताना दिसू लागले आहे. असे प्रकार टाळण्यासाठीच्या उपाययोजना कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या तंत्रज्ञानात समाविष्ट करण्याच्या मागणीने जोर धरल्याचे दिसते.

अतुल कहाते