ही वाक्ये वाचा- ‘अजिंठय़ाच्या लेण्या औरंगाबाद शहरापासून दूर असल्या, तरी मी त्या पाहायला गोलो होतो. त्या लेण्यांतील एक लेणी मला खूप आवडली.’ ही दोन्ही वाक्ये सदोष ठरतात, कारण या वाक्यांत ‘लेणी’ (स्त्रीलिंगी एकवचनी नाम) आणि लेण्या (स्त्रीलिंगी, अनेकवचनी नाम) हे दोन्ही शब्द चुकीचे आहेत. त्यामुळे दोन्ही वाक्यरचना सदोष आहेत. मराठी भाषेत ‘लेणी’ हे स्त्रीलिंगी एकवचनी नाम नसून लेणे (लेणं) हे नाम नपुंसकिलगी एकवचनी आहे. या नपुंसकिलगी नामाचे अनेकवचन ‘लेणी’ असे आहे. लेणी (स्त्रीलिंगी), लेण्या (स्त्रीलिंगी अनेकवचनी) असे चुकीचे शब्द योजल्यामुळे या वाक्यांतील इतर शब्दांच्या रूपांवरही परिणाम झाला आहे. ही वाक्ये अशी हवीत- ‘अजिंठय़ाची लेणी(न.पु.अव) औरंगाबाद शहरापासून दूर असली, तरी मी ती (न.पु.अ.व.) पाहायला गेलो होतो. त्या लेण्यातील एक लेणं (लेणे) मला खूप आवडलं(ले).’
पुष्कळदा मराठी सुशिक्षित भाषकही लिहिताना आणि बोलताना ही चुकीची वाक्यरचना करतात, शब्दांच्य लिंग, वचनाकडे दुर्लक्ष करतात. अनेकांनी योजलेली ही चुकीची रचनाच बरोबर आहे, प्रचलित आहे, तेव्हा तीच ग्रा धरावी, असा आग्रह करतात. हे मी माझ्या अनुभवावरून सांगते आहे. वाचकांना मला एक विनंती करायची आहे, – नामाची वाक्यांत योजना करताना त्या नामाच्या लिंग- वचनाकडे दुर्लक्ष करू नका.
‘सृज्’ पासून ‘सर्जन’
काही शाब्दिक चुका- प्रामुख्याने लेखनात होणाऱ्या चुका आपल्याला सहज टाळता येतील.
सृज् या संस्कृत धातूपासून तयार होणारे शब्द आहेत- सर्जन (नाम), सर्जनशील (विशेषण), सर्जनशीलता (भाववाचक नाम). पण बहुतेक सुशिक्षित, सुसंस्कृत मराठीभाषक या शब्दांऐवजी सृजन, सृजनशील, सृजनशीलता अशी चुकीची रूपे बोलताना-लिहिताना योजतात. ‘सर्जन’ या शब्दाला ‘वि’ उपसर्ग लागून होणारा शब्द ‘विसर्जन’ मात्र आपण सर्व जण बिनचूक उच्चारतो आणि लिहितोही. (वसंत बापट यांनी त्यांच्या ‘गगन सदन तेजोमय’ या निसर्गपूजक प्रार्थनेत ‘सृजन तूच, तूच विलय’ हा शब्दप्रयोग योजला आहे. पण कवीला स्वातंत्र्य असते. (निरंकुशा: कवय:) कवी केशवसुतांनी ‘तुतारी’ या कवितेत ‘भेदुनि टाकीन सगळी गगने’ गगन या शब्दाचे अनेकवचनी रूप (अस्तित्वात नसलेले) वापरले आहे!)
– यास्मिन शेख
