श्रुती पानसे – contact@shrutipanse.com
प्रसिद्ध लेखक टोनी बुझॉन यांनी माइन्ड मॅप / ब्रेन मॅपची संकल्पना मांडली. ज्यावेळेस आपल्याला काही मुद्दे- ते अभ्यासातले मुद्दे असतील, कामाच्या संदर्भातले मुद्दे असतील- लिहून काढायचे असतात, त्यावेळेस वहीवर जशा रेघा आखलेल्या असतात, त्याप्रमाणे आपण एका रेघेखाली एक अशा पद्धतीनं मुद्दे काढत जातो. अभ्यास करण्याची सर्वमान्य पद्धत हीच आहे. मात्र जेव्हा अनेक मुद्दे मांडायचे असतात, काही कळीचे शब्द- की वर्ड्स- लक्षात ठेवायचे असतात, त्यावेळी माइन्ड मॅप उपयोगी पडतो.
कन्सेप्ट मॅप किंवा संकल्पचित्र, फ्लो चार्ट अशा कोणत्याही पद्धतीत सर्वसाधारणपणे वरून खाली येणारे मुद्दे असतात. परंतु माइन्ड मॅप हा प्रकार बहुदीश आहे. या प्रकारच्या नकाशात मध्यभागी एक केंद्र असतं. या केंद्रात आपला मुख्य विषय लिहायचा असतो. यानंतर मुख्य विषयाचे उपमुद्दे हे केंद्राच्या बाहेर बाण करून लिहायचे असतात. प्रत्येक उपमुद्दय़ांना नवे मुद्दे जोडायचे असतील किंवा उदाहरणं द्यायची असतील अथवा आपल्याला समजेल असं लहानसं चित्र काढायचं असेल, तरी माइन्ड मॅपमध्ये काढता येतं.
ही विशिष्ट रचना का करायची, याचं एक महत्त्वाचं कारण म्हणजे मेंदूत माहिती साठवण्यासाठी वहीसारख्या सरळ- एकाखाली एक रेघा नसतात. न्यूरॉन्सची रचना अशीच असते. याच पद्धतीनं न्यूरॉन्स माहितीची साठवणूक करत असतात. म्हणून माइन्ड मॅपची रचना न्यूरॉन्सच्या जुळणीसारखी असते, असं मत टोनी बुझॉन यांनी मांडलं आहे. मेंदूमध्ये शिकण्याची, नवे अनुभव घेण्याची हीच रचना आहे. तीच लक्षात ठेवण्याचीही रचना आहे.
दुसरं कारण असं की, दृष्टिक्षेपात आपल्याला कळीचे शब्द दिसतात. योग्य प्रकारे लिंक लागते. अभ्यास केलेला किंवा नोंदी ठेवलेल्या आठवतात. मुद्दय़ांची सरमिसळ होत नाही. अशा प्रकारे केलेला अभ्यास मेंदूपूरक आहे, असं म्हणता येईल. याच पद्धतीचा वापर करून टिपणं (नोट्स) काढली तर लक्षात राहीलच, शिवाय परीक्षेच्या वेळेस नुसती नजर फिरवली तरी आठवेल. आकलन आणि स्मरण या दोन्हींसाठी हा नकाशा उपयुक्त आहे.
